Voor wie geinteresseerd is in Murdoch en de interactie
tussen filosofie en literatuur volgt hier een verslagje van het Murdoch gedeelte van de
lezing door M. Willemsen op 8 november jl.
In een zaaltje met ongeveer 30 plaatsen organiseerde mevrouw van der Does in het
Movenpickhotel Voorburg de jaarlijkse literaire lezing getiteld: "de Moraal van de
Aandacht". Mariette Willemsen vertelde ons uit het leven van Iris naar aanleiding van
het boek van John Bailey (Iris man) dat nog bij haar leven uitkwam. Iris overleed in
99 aan de ziekte van Alzheimer.
Wat John in zijn boek over hun leven samen vertelt neemt Mariette als vertrekpunt om
iets over Iris werk te vertellen. Wat er vaak in voorkomt zijn: liefde voor kunst,
samen zwemmen, oude boeken, rommelige huizen, onmodieuze kleding, academisch milieu, en
haar boodschap: oefen jezelf in aandacht hebben een aandachtige bescheidenheid.
Simone Weil is haar voorbeeld. Simone vond dat aandacht het enige echte
object (doel) van opvoeding moet zijn. Scholing zou als inzet ook vooral
aandacht moeten bevatten. In Europa heeft de filosofie van Murdoch minder
aandacht gekregen dan haar romans. Drie opstellen over ethiek en moraal, te vinden in het
boek Existentialists and Mystics, komen kort aan de orde.
Iris verzette zich principieel tegen het existentialisme, had meer affiniteit met de
mystieken en propageerde ook in haar romans steeds het goede te doen. Kijken
en opletten vormt bij Murdoch een beslissende houding in het leven, zoals de oude Grieken
het al zagen: kijken en zien hadden dezelfde stam als begrijpen en weten.
Natuurlijk toetst Murdoch ook het begrip perfectie aan haar filosofische denken, in het
zevende deel van genoemd boek in The idea of perfection. Ook de twee andere opstellen in
dat deel komen voorbij: On God and Good en The Sovereignty of Good
over other Concepts.
Iris schreef 26 romans en daanaast veel filosofische geschriften. Ze doceerde filosofie
in Oxford en gaf vaak commentaar op leerstellingen van bekende en minder bekende -
filosofen. Daarop is ze weinig of niet aangevallen. Misschien daarom is haar
weldoordachte filosofische overtuiging eigenlijk weinig bekend geworden.
Naar aanleiding van de uiteenzetting over de wil die Murdoch zelfzuchtig noemt en vaak
egoïstisch met als tegenstelling de aandacht die op de ander is gericht kwam
er een vraag uit de toehoorders: "maar om naar een ander te luisteren of op die ander
gericht te zijn heb je toch de wil juist nodig? Mariette antwoordde hierop dat dat wel
waar is, maar dat dan de wil in dienst staat van de primaire beweegreden de
aandacht. Aandacht hebben tot het punt dat er geen keuze meer overblijft wordt dan
de echte vrijheid.
We zijn dan bij de mystiek aangeland: het is niet dit, het is niet dat
net zolang
totdat alle omliggende begrippen zijn beschreven. Waar vinden we dan die
aandacht, dat goede in Murdochs werk? Voornamelijk in de
bijfiguren, op de achterste rij, op de plaatsen waar je het juist niet zou verwachten. En
het denkwerk vind je in de filosofische geschriften.
Toen ik het boek Existentialists and Mystics in handen kreeg nog niet zo lang geleden
en daar willekeurig een pagina in las dacht ik: aha, haar romans zijn een illustratie van
haar filosofie. Ik was toen "The philosophers Pupil" aan het lezen en
tegen het einde van dat boek vroeg ik me af wat het in vredesnaam met filosofie te maken
had. En toen wist ik het ineens.
Verslag: Lizzy de Jong
maart 2002