Verslag Murdoch - lezing
"de Moraal van de Aandacht" door
Mariette Willemsen.


knipoogtrans.gif (7302 bytes)

Voor wie geinteresseerd is in Murdoch en de interactie tussen filosofie en literatuur volgt hier een verslagje van het Murdoch gedeelte van de lezing door M. Willemsen op 8 november jl.

In een zaaltje met ongeveer 30 plaatsen organiseerde mevrouw van der Does in het Movenpickhotel Voorburg de jaarlijkse literaire lezing getiteld: "de Moraal van de Aandacht". Mariette Willemsen vertelde ons uit het leven van Iris naar aanleiding van het boek van John Bailey (Iris’ man) dat nog bij haar leven uitkwam. Iris overleed in ‘99 aan de ziekte van Alzheimer.

Wat John in zijn boek over hun leven samen vertelt neemt Mariette als vertrekpunt om iets over Iris’ werk te vertellen. Wat er vaak in voorkomt zijn: liefde voor kunst, samen zwemmen, oude boeken, rommelige huizen, onmodieuze kleding, academisch milieu, en haar boodschap: oefen jezelf in aandacht hebben – een aandachtige bescheidenheid.

Simone Weil is haar voorbeeld. Simone vond dat ‘aandacht’ het enige echte object (doel) van opvoeding moet zijn. Scholing zou als inzet ook vooral ‘aandacht’ moeten bevatten. In Europa heeft de filosofie van Murdoch minder aandacht gekregen dan haar romans. Drie opstellen over ethiek en moraal, te vinden in het boek Existentialists and Mystics, komen kort aan de orde.

Iris verzette zich principieel tegen het existentialisme, had meer affiniteit met de mystieken en propageerde ook in haar romans steeds het ‘goede’ te doen. Kijken en opletten vormt bij Murdoch een beslissende houding in het leven, zoals de oude Grieken het al zagen: kijken en zien hadden dezelfde stam als begrijpen en weten.

Natuurlijk toetst Murdoch ook het begrip perfectie aan haar filosofische denken, in het zevende deel van genoemd boek in The idea of perfection. Ook de twee andere opstellen in dat deel komen voorbij: On ‘God’ and ‘Good’ en The Sovereignty of Good over other Concepts.

Iris schreef 26 romans en daanaast veel filosofische geschriften. Ze doceerde filosofie in Oxford en gaf vaak commentaar op leerstellingen van bekende – en minder bekende - filosofen. Daarop is ze weinig of niet aangevallen. Misschien daarom is haar weldoordachte  filosofische overtuiging eigenlijk weinig bekend geworden.

Naar aanleiding van de uiteenzetting over de wil die Murdoch zelfzuchtig noemt en vaak egoïstisch met als tegenstelling ‘de aandacht’ die op de ander is gericht kwam er een vraag uit de toehoorders: "maar om naar een ander te luisteren of op die ander gericht te zijn heb je toch de wil juist nodig? Mariette antwoordde hierop dat dat wel waar is, maar dat dan de wil in dienst staat van de primaire beweegreden ‘de aandacht’. Aandacht hebben tot het punt dat er geen keuze meer overblijft wordt dan de echte ‘vrijheid’.

We zijn dan bij de mystiek aangeland: het is niet dit, het is niet dat… net zolang totdat alle omliggende begrippen zijn beschreven. Waar vinden we dan die ‘aandacht’, dat ‘goede’ in Murdoch’s werk? Voornamelijk in de bijfiguren, op de achterste rij, op de plaatsen waar je het juist niet zou verwachten. En het denkwerk vind je in de filosofische geschriften.

Toen ik het boek Existentialists and Mystics in handen kreeg nog niet zo lang geleden en daar willekeurig een pagina in las dacht ik: aha, haar romans zijn een illustratie van haar filosofie. Ik was toen "The philosopher’s Pupil" aan het lezen en tegen het einde van dat boek vroeg ik me af wat het in vredesnaam met filosofie te maken had. En toen wist ik het ineens.

Verslag: Lizzy de Jong
maart 2002

Mariette Willemssen is werkzaam bij de afdeling Wijsbegeerte van de VU. Haar onderwerp is het verband tussen literatuur en filosofie. In dat kader bestudeert zij in het bijzonder Murdoch en Nussbaum.

transwurmli.GIF (2800 bytes)

relevante links:

 

(Meer relevante links toe te voegen, of commentaar? Laat me het even weten: eisjen@boekgrrls.n)

Boekgrrls

Laatste keer bijgewerkt: 19/12/06  Eisjen

Terug naar top pagina