Vasalis


Angst

Ik ben voor bijna alles bang geweest:
voor 't donker, voor figuren op het kleed,
voor stilte, voor de schorre kreet
van de avondlijke venter, voor een feest,
voor kijken in de tram en voor mezelf.
Dat zijn nu angsten die ik wel vertrouw.
Er is één ding gekomen, dat ik boven alles vrees
en dat mij kan vernietigen; dat ik bedelf
onder een vracht van rede, tot het wederkeert:
dat is het nuchtere gezicht van mijn mevrouw
wanneer zij 's morgens in de kamer treedt
samen met het ontluisterend licht en dat ik weet
wat ze zal zeggen: nog geen brief, juffrouw.

Uit: Parken en Woestijnen (1940)
Uitgeverij van Oorschot
37ste druk


Goed verwoorde benauwenis.
Deze debuutbundel van Vasalis verscheen in mijn geboortejaar.
Ben altijd benieuwd naar uitingen van de tijdgeest van toen.
De ik, het eerste woord van de eerste regel, is aan het eind van de
laatste regel onpersoonlijk geworden, de ik is nu 'juffrouw' en ze wordt
zo toegesproken door 'mijn mevrouw'. Misschien wordt het jullie duidelijk
welke relatie zij met elkaar hebben. Een dienstmeisje zou bij de naam
genoemd worden lijkt me. Is de mevrouw de hospita misschien? In ieder
geval vindt de ik het afschuwelijk dat de mevrouw weet heeft van haar
vertwijfeld wachten op een kennelijk belangrijke brief. Mijn fantasie gaat
invullen: door het plaatsen van het juffrouw (voor de mindere in stand of
misschien hier voor de ongetrouwde vrouw) tegenover het mevrouw denk ik
dat de brief zou moeten komen van de geliefde, misschien heeft ze hem wel
geschreven dat ze in verwachting is. Angst is van alle tijden, maar in
2007 valt het hulpeloze bij dat wachten op, het vernederende van het
'juffrouw' tegenover het 'mevrouw'. Mooi dat Vasalis het paradoxale laat
zien van de grotere angst voor het licht. Eerst is er de angst voor het
donker, maar die is nu minder erg dan de uiteindelijke angst voor het
licht (van de waarheid? Die brief zal niet komen?)

Vasalis (Den Haag, 13 februari 1909 - Roden, 16 oktober 1998) was
psychiater. Vasalis is de latinisering van de meisjesnaam van Margaretha
Droogleever Fortuyn - Leenmans. Zij studeerde geneeskunde en antropologie
aan de Rijksuniversiteit Leiden en vestigde zich in 1939 als arts in
Amsterdam. Later werkte ze als kinderpsychiater in Assen en Groningen. Zij
debuteerde in 1940 met de bundel 'Parken en woestijnen'. Haar andere
dichtbundels zijn 'De vogel Phoenix' uit 1947, 'Vergezichten en gezichten'
uit 1954 en postuum in 2002 'De oude kustlijn'. Daarnaast schreef Vasalis
ook enkele essays en een novelle. Vasalis' werk is veelvuldig bekroond,
onder meer met de Constantijn Huygensprijs in 1974 en de P.C.Hooftprijs in
1982.


jop
 

 

 

Zou het inderdaad de hospita zijn die de jonge arts komt vertellen dat er
nog geen antwoord op haar sollicitatie is. De angst dat ze als vrouwelijke
dokter niet serieus genomen zou worden? het gedicht is van '40 en je
schrijft eronder dat ze zich toen net (nl in '39) gevestigd heeft als
arts...


Zelf ben ik geboren in 1942 maar ik herinner me nog dat eind jaren 40 mij
buurvrouw aan de rechterzijde werd aangesproken met "vrouw"
(arbeidersstand), mijn moeder met "juffrouw" (middenstand) en de buurvrouw
aan de linkerkant met "mevrouw". Die titulatuur had een vrij strak
karakter. Later was men geneigd elkaar met de voornaam aan te spreken maar
dat werd wel omzeild. In dit geval denk ik dat "mevrouw" de hospita is en
"juffrouw" of "ik" een kamer huurt. Moeten we zonder meer aannemen dat
degene die spreekt in het gedicht ook de dichteres zelf is? Ik heb het
gevoel dat de angst iets met de financiën te maken heeft. Een existentiële
angst: geen baan, geen geld, geen bestaan?


> In dit geval denk ik dat "mevrouw" de hospita is en "juffrouw" of "ik"
> een kamer huurt.>

Dat denk ik ook. Ik heb het altijd geassocieerd met getrouwd of ongetrouwd
zijn, niet eens zozeer met stand of leeftijd.

> Ik heb het gevoel dat de angst iets met de financiën te maken heeft. Een
> existentiële angst: geen baan, geen geld, geen bestaan?

Ik associeer het eerder met de liefde. Een brief van een geliefde waar je
niet zeker van bent wat hij voor jou voelt, die kun je naar mijn idee wel
met angst en beven, vermengd met hoop en verwachting, tegemoet zien. De
uitslag van een sollicitatie, zoals E. vermoedde, lijkt me zelf minder
voor de hand liggend, maar ik weet niet precies waarom. Ik denk dat de
angst voor de mevrouw niet zozeer die mevrouw zelf betreft, maar haar
nuchterheid, die ontluisterend is net als het ochtendlicht, die de poëzie
van een liefde wreed verstoort: ze heeft de hele nacht gehoopt, gedroomd
dat er een brief zou komen, gefantaseerd wat erin zou staan... en dan komt
die mevrouw (hospita´s in die tijd associeer ik toch met alleenstaande
vrouwen, weduwe of in de steek gelaten door hun man, gehard door het
leven, gedwongen hun huis open te stellen voor kostgangers om financieel
het hoofd boven water te houden) nuchter, zonder illusies over het leven
of de liefde. Door eigen ervaring herkent ze feilloos de
verwachtingsvolheid van de ander en weet waarop die heeft zitten wachten,
maar ze is niet geneigd haar in de droom te laten: het leven is hard, er
is nog geen brief (en die zal er wel niet komen ook...). Zou de angst dan
ook niet kunnen zijn voor het verliezen van illusies, die de ik-persoon
weerspiegeld ziet in het nuchtere gezicht van haar mevrouw? Angst dat ook
zij door het leven, iedere briefloze ochtend opnieuw, gaandeweg van haar
dromen zal worden beroofd? Nou ja, ´t is ook maar een interpretatie, maar
dit is wat ik er altijd in gelezen heb.


Ook ik denk dat de brief de geliefde betreft. Ik heb al zitten zoeken of
ik een biografie van meneer Drooglever Fortuyn kan vinden. Of 'ie,
bijvoorbeeld, in Indië had gezeten. Of anderszins op een oceaan. Brieven
in die tijd ('39) konden heel goed door onaangename oorzaken zijn
opgehouden. Bovendien lijkt het mij niks voor Vasalis om over spanning in
haar relatie te schrijven. ( deze terminologie zou haar misschien ook niet
aanstaan, in elk geval mij niet). En de lezer moet de gesuggereerde angst
herkennen of kunnen verstaan.


Velen zullen het maatschappelijk onderscheid tussen
vrouw/juffrouw/mevrouw niet meer uit de praktijk kennen. .
Maar getrouwd/ongetrouwd is al een bruikbare tegenstelling, zeker als het
wachten op de brief met de liefde te maken heeft, met de ontnuchtering van
illusies zoals H. wat mij betreft verleidelijk overtuigend beschrijft. Net
zomin als A. ga ik ervan uit dat Vasalis per se over zichzelf schrijft.
Het gebruik van 'ik' kan/zal functioneel zijn. De reden van de angst in
het laatste deel zie ik nóg minder inhoudelijk dan H. De 'ik' is volgens
de eerste helft van het gedicht sociaal slecht op haar gemak en de
wetenschap dat de 'mevrouw' haar vergeefs wachten op de brief kent is op
zich al zeer beangstigend. De 'ik' staat bloot aan de wetende blik van die
(me)vrouw. Hoewel het invullen van de inhoud van de brief er niet toe doet
als ik ervan uitga dat het de ongewenste intimiteit is die de
veronderstelde kamerbewoonster moet delen met de veronderstelde hospita,
merkte ik dat ik toch geïntrigeerd raakte door de mogelijke briefinhoud.
A. dacht aan financiële angst, E. aan een sollicitatiebrief, H. en C. aan
een liefdesbrief en ik zelfs aan een verlangd ja-woord. Moest denken aan
de eenzame maanden van de jaargenote in 1959, alleen op haar
studentenkamer met de groeiende vrees voor de waarheid die steeds
zichtbaarder werd. De hospita zal de eerste geweest zijn die zag, die
wist.


Even gegoogled met het volgende resultaat

"dat de aardse verschijnselen meer laten zien dan alleen zichzelf. Ze zijn
symbool voor het eeuwige. Het hoofdthema blijft de verbroken eenheid van
de dingen. Er wordt gezocht naar harmonie en samenhang in de chaotische
werkelijkheid en getracht om de eenheid te herstellen door het leggen van
verbanden. Om deze reden wordt Vasalis' poëzie gekenmerkt als
neosymbolistisch. Symbolisme betekent de kunstrichting die symboliek boven
vorm stelt."

Zouden we iets symbolisch moeten zien achter de mevrouw en de juffrouw?


> Zouden we iets symbolisch moeten zien achter de mevrouw en de juffrouw?

Niet doen, alsjeblieft niet doen. Mevrouw en juffrouw staan (zoals elk
woord) op zich al voor een interpretatie van (goed dan) de ik. Om daar dan
weer supersymbolen van te maken, waarom zou je?


> Niet doen, alsjeblieft niet doen.

nee hoor!!!


Vasalis zet altijd treffend, zeer precies beschreven, een tafereel of
emotie neer en niet meer dan dat. neosymboliek? ja, algemeen
grootmenselijke emoties. (erg voor de handliggend - nu gezien) moeten we
daar wat mee? nu nog? of is het gedateerd? waarom lezers laten gissen? is
het omdat het hier te specifiek persoonlijk is? overigens was 'mevrouw'
ook een aanspreektitel voor een oudergeworden juffrouw (niet echt huwbaar
meer, ugguh,ugguh) ik had het sterk gevonden als juf en muv één persoon
waren ... wow! maar ja, da's te veel symboliek. bovendien kansloos, want
angst voor zichzelf is ze reeds gewoon. aan de andere kant is de ochtend
dan zeker ontluisterend! nu zit ik met een onbeschreven
(na)middagbelichting in mijn maag;-) kreeg Blamangevoel bij het lezen. een
oude juffrouw op kamers die wacht, tegen beter weten in (dat ik weet wat
ze zal zeggen), op een verlossend bericht. ze mag ongeteld nog ouder
worden en betekenisloos heengaan.


 

 


 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Boekgrrls

Laatste keer bijgewerkt: 18/08/07  Eisjen

 
Woensdag Gedichtdag