C.O. Jellema


MONSIEUR BIP voor H.S.


In Hamburg na de labskaus*
Marcel Marceau gezien in het theater,
tot tranen toe die avond soms
om bijna niets geroerd,

de witgeschminkte die zijn cel
van binnenuit, in loze ruimte
muren aftastend, zelf opbouwde,
met elke rondgang nauwer, tot hij stond

en ons verbijsterd aankeek, zijn cipiers,
applaus, van veel te grote rode lippen
een pijnlijke, langzaam ontplooide
grijns- bevrijd ving hij in een onzichtbaar

net een vlinder, die zich zette op zijn vinger,
bewonderd klapwiekte, opvloog, en ja,
wij zagen haar hoog rond de luster dansend
tot zij oploste in een blauwe lucht,

we hadden het nakijken: iets was ons
ontsnapt, iets wat ons onbeseft aldoor
gevangen had gehouden maar ons nu, weer vrij,
onszelf deed missen toen hij dankend boog.

Verzameld werk
Em.Querido's Uitgeverij BV, Amsterdam 2005
eerst verschenen in de bundel Bosvijver - Nieuwe gedichten 2004

* labskaus "ist eine norddeutsche Spezialität. Labskaus besteht im
wesentlichen aus Pökelfleisch oder Corned Beef, Kartoffeln, Matjes, Zwiebeln
und Roten Beten.''

Toen ik dit gedicht hoorde voorlezen vond ik het ontroerend mooi zonder dat
ik kon scheiden welk aandeel de herinnering had aan de mimespeler Marcel
Marceau (1923-2007) , welk aandeel de geliefde persoon die het voorlas en
welk aandeel het gedicht zelf waarover het hier natuurlijk moet gaan.
Alleen mensen die Marceau niet meer bezig hebben gezien zullen de beelden an
sich kunnen beoordelen. Zien jullie het broze mannetje voor je dat zijn cel
eigenhandig opbouwt en daarna verbijsterd naar ons, zijn cipiers, kijkt? Zie
je zijn hand een vlinder laten dalen op de vinger van zijn andere hand? En
zie je daarna de vlinder wegfladderen?
De bedoeling van het eerste deel kon ik begrijpen, dacht ik. Wij zetten
onszelf gevangen door ons te laten vastpinnen door meningen en taboes van
onze omgeving. Zodoende zijn we elkaars cipiers! Wat een beeld.
Maar dan die vlinder. Eerst dacht ik dat die ons vrije denken en voelen
symboliseerde, we hoeven ons niet te laten dicteren wat we mogen denken en
voelen, laat dat maar beperkt blijven tot wat we mogen doén. Maar die
vlinder blijkt te staan voor iets wat ons 'onbeseft gevangen had gehouden' .
Weer vrij van die vlinder misten we onszelf. De vlinder is 'onszelf'? We
zijn onze eigen gevangenbewaarder, we leven als gevangene van zelfopgelegde
regels en beperkingen?
Hoopvol is dan, dat die beperking kan wegfladderen, dat je die los kunt
laten.
In een ander gedicht uit Stemtest (2003) zie ik een ondersteuning van het
mogelijke idee dat je vooral zelf je gevangenbewaarder kunt zijn.
In 'Groeten uit 's-Gravenhage' ziet de ikfiguur een jonge man lopen
met Lonely Planetgids, in T-shirt, jeans,
die ginds doorstapt - in wie je niets herkent
van eigen jeugd, haar eeuwige misschiens
en vage hunkeringen, te bedeesd,
te wereldvreemd vooral om frank en vrij
op reis te zijn gewoon, te thuis geweest
in hoe je wat je wou jezelf ontzei -
Ben benieuwd of jullie die laatste mysterieuze regels over de ontsnapte
vlinder heel anders zien.
Zie voor een beschrijving van de dichter, germanist, filosoof Jellema
(1936 -2003) bijvoorbeeld http://www.hernehim.nl/jellema.htm


heel mooi jop, dank.
ik houd van c.o. jellema's gedichten

> Ben benieuwd of jullie die laatste mysterieuze regels over de
> ontsnapte
> vlinder heel anders zien.

daar ben ik ook benieuwd naar ja.


Ja zie je, dat bedoel ik nou, daar heb je het gedonder met die gedichten!
Hier ontbreekt toch een op gedichten gepromoveerd persoon die ons uit kan
leggen wat de dichter bedoelt met die vlinder. En anders moet Jellema het
ons maar vertellen.
Het kan trouwens best dat je van iets dat je gevangen houdt wordt bevrijdt,
en dat tegelijkertijd mist als het er niet meer is. Bijvoorbeeld een akelige
echtgenoot of sigaretten;-).
Maar dan vind ik een vlinder (te mooi, te licht, te opgewekt) weer geen goed
beeld, en zou eerder voor een eng insect kiezen;-)
De herinnering aan de te vaak gepersifleerde Marcel Marceau vond ik
hinderlijk. Ik kan inmiddels ook zelf een muur mimen, zo vaak heb ik dat
inmiddels gezien!


> Ja zie je, dat bedoel ik nou, daar heb je het gedonder met die
> gedichten! Hier ontbreekt toch een op gedichten gepromoveerd
> persoon die ons uit kan leggen wat de dichter bedoelt met die
> vlinder. En anders moet Jellema het ons maar vertellen.

ROFLOL! ;-D

ik heb geleerd dat vragen naar wat een schrijver/dichter bedoelt, op
zijn minst heel gevaarlijk is, en in sommige kringen zelfs uiterst
ongepast. ;-)
dat vind ik zelf niet
vragen mag van mij altijd
antwoord geven mag ook maar hoeft zeker niet

de lezerster maakt iedere keer weer, al lezend, zelf een gedicht

maar ik ben erg rekkelijk in deze
misschien te rekkelijk?

en ja, die akelige echtgenoot of die verslaving, die zie ik ook niet
in die vlinder.


Ik zie er dit in:
We zijn heel even zelf die vlinder en als die onzichtbaar wordt, zijn
vleugels verbrandt aan de kaars en oplost in
een blauwe lucht, worden we weer gewoon mensen die klappen voor de artist.

Maar we voelen ons op dat moment beroofd van wat we eigenlijk zouden willen
zijn: een simpele ziel.


ik voel het gewoon als iets heel symbolisch...voor vertrekken...weggaan,
verloren gaan... een metafoor. Ik vind het een prachtig gedicht, zo mooi
verwoord


Cipier en gevangene, twee figuren tussen tralies en beton. De vlinder
staat voor het beweeglijke, in vrijheid de vleugels uitslaan, de
oneindige blauwe lucht, onbereikbaar voor hen die elkaar om zo te
zeggen gevangen houden. Kan de vlinder niet ook staan voor jeugd? De
kinderjaren waar je naar terug verlangt, iets dat je ontsnapt is en
waar je in het gedicht door het beeld van de vlinder weer even een
glimp van opvangt? En wat je weer mist zodra de vlinder is opgelost,
en jij terug in de werkelijkheid? Eh nee, het kan niet, want hoezo dan
'weer vrij'? Je zou zeggen dat je juist het gevoel terug krijgt van
een gevangene te zijn, in relaties, werk, conventies, alles waarin
mensen elkaar gevangen kunnen houden en waarin je soms de cipier, soms
de gevangene bent. En het iets (in mijn denken je jeugd) dat met de
vlinder is ontsnapt zou je dus aldoor gevangen hebben gehouden? De
betekenissen van ontsnapt zijn en weer vrij zijn, zijn voor mij
precies omgedraaid. Dus... ik snap het ook niet.

Maar een mooi gedicht, Jop!


> ik heb geleerd dat vragen naar wat een schrijver/dichter
bedoelt, op
> zijn minst heel gevaarlijk is, en in sommige kringen zelfs uiterst
> ongepast. ;-)

Nou breekt mijn klomp! Volgens mij willen de meeste schrijvers niets liever
dan uren over hun werk praten. Dan doen ze meestal ook, om wat bij te
verdienen, in verre zaaltjes in de provincie.
En gevaarlijk? Misschien moet je Richard Klinkhamer niet te lang aan zijn
kop zeuren in een donkere steeg over zijn 'Woensdag gehaktdag', maar
verder?


> Elma schreef:ik heb geleerd dat vragen naar wat een schrijver/
> dichter bedoelt, op
>> zijn minst heel gevaarlijk is, en in sommige kringen zelfs uiterst
>> ongepast. ;-)
>
> Nou breekt mijn klomp! Volgens mij willen de meeste schrijvers
> niets liever dan uren over hun werk praten.

maar ook over wat ze bedoeld zouden hebben?

> Dan doen ze meestal ook, om wat bij te verdienen, in verre zaaltjes
> in de provincie.

ja, ik hoor/zie geregeld zo'n schrijver hier in de provincie
vind ik erg leuk
maar of de schrijver het leuk vindt weet ik niet

> En gevaarlijk?
> Misschien moet je Richard Klinkhamer niet te lang aan zijn kop
> zeuren in een donkere steeg over zijn 'Woensdag gehaktdag', maar
> verder?

LOL!
ik bedoel niet dat de schrijver je afmaakt, maar misschien wel iemand
(met gezag) die iets heel anders leest in een gedicht dan jij?
(ik vond het een gevaarlijke vraag om aan leerlingen/studenten te
stellen)

het was/is een belangrijke vraag in de kunst/film/literatuur
maar het is erg lang geleden dat ik het over deze dingen had met mijn
studiegroepje.
als ik het me goed herinner had het ook met semiotiek te maken
even gauw zoekend op internet kwam ik dit tegen dat ik aardig vind:
http://www.kabk.nl/lectoraat/_downloads/semiotiek.pdf
http://www.gilde-samenspraak.nl/sitebuilder/index.asp?nodeid=235

vergeef me, ik heb het echt niet allemaal gelezen, maar er wel over
nagedacht

en ik ben er rekkelijk van geworden :-)


YES, mijn vlinder fladderde omhoog bij het wakker worden.
Zie hier wat ik alsnog van het gedicht denk te begrijpen:

Ik citeer een gedicht dat ik mooi vind, geef me bloot door te zeggen waarom
ik het mooi vind en kijk om me heen:
daar komt T. Wat nou mooi aan de herinnering aan Marceau, hinderlijk,
te vaak gepersifleerd, ik kan nou zelf ook een muur mimen !
daar komt E: Oei, betekenis zoeken in een gedicht, is dat niet
gevaarlijk, wordt dat niet hier en daar uiterst ongepast gevonden?
Ik denk te begrijpen dat ze bedoelt: wordt dat niet een beetje dom
gevonden?

Als ik nog een bedeesd meisje was zou ik in de reacties van T. en E.
een cipierlijke reactie kunnen zien en niet meer door durven praten over de
betekenis en al helemaal niet meer over de boodschap van Marceau en zodoende
mijn eigen gevangenis maken.
Ben geen meisje meer en ook niet zo erg bedeesd;-)

Niet bij alle gedichten zou ik op zoek gaan naar betekenis, maar bij dit
gedicht bouwt Jellema een verhaal op en dan vind ik het niet aannemelijk dat
hij met ook nog zijn filosofische inslag in de laatste strofe opeens
betekenis zou loslaten.
De vlinder zou zoals B. schrijft kunnen staan voor het beweeglijke,
voor het in vrijheid de vleugels uitslaan, onbereikbaar voor hen die elkaar
om zo te zeggen gevangen houden. Maar dan kan het niet alleen de vlinder
zijn die ontsnapt, want dat die vlinder ons onbeseft aldoor gevangen had
gehouden, dat wringt.

Ik denk nu dat er in dat 'ontsnapt' wel een beeldlink zit met de
wegfladderende vlinder maar dat het gaat om iets anders, namelijk het
wegvallen van de tijdelijke spiegel die het publiek werd voorgehouden
waarnaar we 'geboeid' keken, die onze aandacht 'gevangen hield'. Even waren
we in contact met onszelf, kregen we inzicht in onze reactie op opinies en
taboes van de omgeving. Nu Marceau het publiek dankt, is hij niet meer
Monsieur Bip die ons onszelf liet zien.

> we hadden het nakijken: iets was ons
> ontsnapt, iets wat ons onbeseft aldoor
> gevangen had gehouden maar ons nu, weer vrij,
> onszelf deed missen toen hij dankend boog.


> daar komt E: Oei, betekenis zoeken in een gedicht, is dat niet
> gevaarlijk, wordt dat niet hier en daar uiterst ongepast gevonden?
> Ik denk te begrijpen dat ze bedoelt: wordt dat niet een beetje dom
> gevonden?

o, wat jammer dat heb ik helemaal niet bedoeld.

ik hoopte T. gerust te stellen door te zeggen dat we hier op de BB/
WG helemaal geen op gedichten gepromoveerd persoon nodig hadden om
van deze gedichten te genieten. Ik hoop dat me dat gelukt is?

> De vlinder zou zoals B. schrijft kunnen staan voor het
> beweeglijke, voor het in vrijheid de vleugels uitslaan,
> onbereikbaar voor hen die elkaar om zo te zeggen gevangen houden.

ja, dat zag ik er ook in

> Maar dan kan het niet alleen de vlinder zijn die ontsnapt, want dat
> die vlinder ons onbeseft aldoor gevangen had gehouden, dat wringt.

toch zag ik ook dAt in het gedicht.
ook de vlinder was deel van Mr Bip, en toen die weg fladderde misten
beide delen van Mr Bip elkaar.
Hij die achterbleef had zich teveel verschanst in zijn veiligheid,
zodat hij nu gevangen zat. Alleen de vlinder kon ontsnappen.
En de vlinder had de achterblijvende Mr Bip nodig, want die gaat over
de onmisbare aardse materie. (?)

sorry voor het misverstand. ga zelf graag op zoek naar betekenissen, alleen
hoeft daar
niet de juiste betekenis bij te zitten, want die bestaat volgens mij niet


> sorry voor het misverstand.

maar dat hoeft juist niet in het licht van het gedicht, want zo kón ik het
opvatten en mezelf tot gevangene maken, maar ik ben wel wijzer ;-)

> ga zelf graag op zoek naar betekenissen, alleen hoeft daar
> niet de juiste betekenis bij te zitten, want die bestaat volgens mij
> niet

Mijn betekenis hoeft weer niet die van een ander te zijn. Eigenlijk maakt me
dat niks uit.
Vaak vind je net dat wat jezelf al bezig houdt. Zo zie ik heel graag
bevestigingen van mijn overtuiging dat ik voor een deel mijn eigen
belevingswereld kan maken.
Helaas maar voor een deel. Komt iemand me doodsteken dan is er niet zoveel
ruimte meer voor interpretatie.


> ik hoopte T. gerust te stellen door te zeggen dat we hier
> op de BB/ WG helemaal geen op gedichten gepromoveerd persoon nodig hadden
> om
> van deze gedichten te genieten. Ik hoop dat me dat gelukt is?

Een beetje;-) Maar misschien verdwijnt het trauma mettertijd!


Dat Jellema een verhaal opbouwt, evident, en dan heel abstract zou
eindigen kon er bij mij ook niet in. Maar ik denk dat je met je
laatste uitleg de kern hebt, of er in ieder geval heel dicht bij zit.
Nu krijgt ook het dankend buigen, het slot van de voorstelling, een
plek. Waarvoor dank!


 

 


Boekgrrls

Laatste keer bijgewerkt: 01/07/09  Eisjen

 
Woensdag Gedichtdag