M. Vasalis: De vierde wereld


De vierde wereld

psychose

Ook zonder oorlog, honger of discriminatie
genoodzaakt om te bedelen, onvrij te zijn,
bevoogd te worden, krom te lopen van de angst, de pijn.
Om ´t allerlaatst het allerkleinste plaatsje in te nemen
niet ópziend, hopend niet gezien te worden.
Antwoorden, als ´t moet, met een heel zachte stem.
Zelfs door vernederingen nog te veel geëerd, te zeer aanwezig
en ´s avonds in het park in de verwarde mist
met tenen in de schoenen opgetrokken, voeten naar elkaar gekeerd
te wachten - er verandert niets, geen hulp kan komen -
buiten ´t bereik van de zo moederlijke bomen
te wachten tot de vreselijke vogel binnenin de schaal verbreekt
en uitkomt. En dan twee te zijn: de vreselijke vogel
de lege schaal - zonder verband, alleen een samengaan.
Dan leeg, onwezenlijk maar zeer behoeftig iedereen
die maar een vinger uitsteekt vast te pakken, te omhelzen
tot op het bot glimlachend, springend van
wanhoop tot wanhoop als Eliza op de schotsen.
Zelfs Jezus niet - die door zijn vader was verlaten, god,
aan ´t kruis en zo bescheiden klaagde toen hij hing
heeft deze eenzaamheid gekend, deze verbijstering.

M. Vasalis
uit: De oude kustlijn. Nagelaten gedichten
(Amsterdam, Van Oorschot: 2002)

Dezer dagen ben ik begonnen met mijn stage als als humanistisch geestelijk verzorger in de psychiatrie. Al bladerend op zoek naar een gedicht voor WG kwam ik dit tegen, en het raakte me meteen. Niet zozeer om de kwaliteit van het gedicht, maar om de in mijn ogen rake typering van de ervaring van een psychose, althans voor zover ik dat kan beoordelen; misschien kan niemand dat echt als hij of zij het niet zelf heeft meegemaakt. Vasalis was zelf psychiater, natuurlijk, misschien is het daarom dat ze er woorden voor kan vinden. Misschien is een dergelijke ervaring ook wel sowieso het beste via kunst uit te drukken. Ik blader momenteel veel door het boek "Alleen. Berichten uit de isoleercel" waarin drie mensen die zelf ervaring hebben met psychoses in taal en beeldende kunst die ervaring tonen. Erg indrukwekkend. De auteurs daarvan zijn overigens Wouter Kusters, Sam Gerrits en Jannemiek Tukker (Lemniscaat, 2007).

Vooral de 'vreselijke vogel' en de 'lege schaal' troffen me in dit gedicht.
Ik zie er in gedachten mensen bij, natuurlijk, mensen die ik in mijn stage tegenkom, de één lijkt er beter mee te kunnen leven dan de ander, (mogelijk door medicijnen), maar het lijden, de eenzaamheid, de behoeftigheid blijven toch. Heel indrukwekkend. De zinsnede 'tot op het bot glimlachend' vind ik ook heel raak, omdat het iets aangeeft van: glimlachen omdat je niet anders kan, maar ondertussen innerlijk lijden blootleggen zonder het te willen.

De bijbelse metafoor aan het eind vinden sommigen misschien aanstootgevend. Ik moest denken aan één van mijn lievelingsboeken, My name is Asher Lev van Chaim Potok, waar de hoofdpersoon (een joodse kunstenaar) een kruisiging schildert met zijn moeder aan het kruis, omdat zijn eigen religieuze traditie geen beeldentaal heeft om intens lijden af te beelden, waar zijn orthodoxe gemeenschap uiteraard zeer door geschokt is. Ik denk dat het beeld hier voor mij ook zo werkt: om de diepgang van de eenzaamheid en het lijden van iemand die een psychose doormaakt te laten zien. Overigens ben ik me ervan bewust dat er ook psychoses zijn waarbij de inhoud de betreffende persoon juist erg opgewonden en (in zekere zin) vrolijk maakt, maar het blijft een ervaring van vervreemding van de normale wereld, denk ik, en in
die zin angstaanjagend. Bovendien stigmatiserend etc., en ook in dat opzicht aanleiding tot lijden.

Ik vermoed overigens dat Eliza ook een bijbelse verwijzing is (was dat niet een Oud Testamentische profeet??) maar heb nu even geen tijd om dat op te zoeken. Iemand die dat weet?

Zoals ik al eerder zei vind ik het geheel als gedicht esthetisch niet zo
sterk, deze (postuum uitgegeven) bundel van Vasalis bevat ook werk dat ze zelf nog aan het bijschaven was voor haar dood, ik vermoed dat dat voor dit gedicht zou kunnen gelden. Maar het raakt mijn hart wel, en dat is ook wat waard. Ik ben benieuwd wat jullie ervan vinden.
 


Hgr, Hanne
05.12.07
 

 

op deze site een Eliza die van schots op schots springt. n.a.v. de
negerhut van oom Tom.

op een andere site: Al lezende ondergaat een leerling ervaringen die
hij in het gewone leven niet kan hebben. Hij kan met Eliza over de
schotsen vluchten, met Ham in zee verdrinken en met Achab achter de
witte walvis aanzitten.

zeer indringend beeld, het gedicht van Vasalis.


Ik vind het ook een erg boeiend gedicht. Ik werk ook met psychiatrische
cliënten. Ik herken ook allerlei cliënten van mij in het gedicht. Het
gedicht doet me ook denken aan alle ongelukkige jeugd verhalen die ik in
de psychiatrie heb gehoord. Ik vond het in sommige gevallen wonderlijk dat
ze niet nog veel gekker waren geworden. Ik vroeg me ook vaak af hoe ik
zelf met zoiets zou om gaan. De goddelijke verwijzing vind ik inderdaad
wat jammer. Maar ik vind de psychose erg goed omschreven. Een tijd terug
kreeg ik van een collega het boek, morgen ben ik een leeuw van Lauveng, A.
hoe ik mijn schizofrenie overwon is de bij titel. Ik vond het een erg mooi
boek. Voor meer informatie:
http://www.nl.bol.com/is-bin/INTERSHOP.enfinity/eCS/Store/nl/-/EUR/BOL_Dis
playProductInformation-Start?BOL_OWNER_ID=1001004004464189&Section=BOOK

Misschien een aanrader?


Op de vroege morgen bij de keel gegrepen worden, dat is even slikken. De frase van de moederlijke bomen, de vreselijke vogel, de lege schaal,
hartverscheurend vind ik het. Het hele gedicht vind ik niet echt mooi,
maar wel krachtig. Het botste tegen me op. Bijzondere ervaring. De profeet
die jij in gedachten hebt is niet Eliza, maar Elia. Ik denk dat hier de
Eliza wordt bedoeld uit 'De negerhut van oom Tom', de moeder die vluchtend
met haar kind in de armen over ijsschotsen springt.


Ik ging enthousiast, gauw even voor ik weg moet, aan de mail om jullie
attent te maken op het fraaie Sinterklaasgedicht dat Evelien Tonkens in de
Volkskrant zette voor/over Wilders, maar stuit tot mijn schrik op dit
gedicht over een psychotische mens. Hier houdt de schrik een compliment
in. Wat Jezus doormaakte kan zelfs Vasalis niet weten, maar dat is geen
kritiek die het gedicht voor mij bederft.


ik vind het mooi. een indrukwekkend gedicht.

> Ik vermoed overigens dat Eliza ook een bijbelse verwijzing is (was
> dat niet
> een Oud Testamentische profeet??) maar heb nu even geen tijd om dat op
> te zoeken. Iemand die dat weet?

ik vond een verwijzing naar eliza op de schotsen via google op:

http://www.dbnl.org/tekst/_han001197901_01/_han001197901_01_0009.htm

" ... over literatuurdidactiek" van koos hawinkels (1979):

> Al lezende ondergaat een leerling ervaringen die hij in het gewone
> leven niet kan hebben. Hij kan met Eliza over de schotsen vluchten, met
> Ham in zee verdrinken en met Achab achter de witte walvis aanzitten. Al
> die ervaringen maken van hem een 'sadder and wiser man'. Het spreekt
> vanzelf dat dit doel een heel andere werkwijze in de lessen
> veronderstelt als bv. de literair- historische. Ik kom op die werkwijzen
> nog terug. Een laatste doel van literatuuronderwijs, naast dus
> cultuuroverdracht en persoonlijke ontplooiing, is leesplezier.

f. onthult al dat de originele eliza op de schotsen komt uit
'Uncle Tom's Cabin' van harriet beecher stowe. de subtitel van dat
boek is: "or life among the lowly"
hier staat wat meer over harriet:
http://www.uwm.edu/Library/special/exhibits/clastext/clspg149.htm
ze zit in de traditie van de 'puritans', de streng protestantse
amerikanen uit de negentiende eeuw. de puritans speelden een
belangrijke rol in de afschaffing van de slavernij.

ik denk dat vasalis dat boek goed gekend heeft, zelf ook uit die
protestantse hoek kwam?
de verwijzing naar 'de vierde wereld' wijst daar ook op:
http://www.atd-vierdewereld.nl/
een sympathieke beweging imo.

het gedicht heeft iets heel vormvasts, waardoor het voor mij een
ouderwetsere indruk maakt dan het jaar waarin het geschreven zal
zijn? maar ik weet heel weinig van nederlandse poëziegeschiedenis.

ter opwekking een gedichtje over vogeltje hoop van een favo van mij,
emily dickinson
http://www.poets.org/viewmedia.php/prmMID/19729

Hope is the thing with feathers (254)

by Emily Dickinson

Hope is the thing with feathers
That perches in the soul,
And sings the tune without the words,
And never stops at all,

And sweetest in the gale is heard;
And sore must be the storm
That could abash the little bird
That kept so many warm.

I 've heard it in the chillest land,
And on the strangest sea;
Yet, never, in extremity,
It asked a crumb of me.


je keuze voor vandaag vind ik heel bijzonder. De extreme vorm van
deze psychose zo in een gedicht weergeven, dat is knap maar vooral ook vol mededogen. Mij trof naast 'de lege schaal' en 'de vreselijke vogel'
ook het 'tot op het bot glimlachend'. Je zegt tot op het bot vermagerd,
maar tot op het bot glimlachend? Ik lees het als: met elke glimlach leger
worden, tot er niets meer over is. Ook het springen van wanhoop tot
wanhoop als Eliza op de schotsen is zo goed gezegd. Nooit vaste grond
voelen, in tegendeel, elke sprong voorwaarts kan je dood zijn. Een heel
triest gedicht. Dank je wel.


> De goddelijke verwijzing vind ik inderdaad wat jammer.

Dat vind ik nou helemaal niet en ik vind het ook niet aanstoot geven. Ik
vind het geweldig getroffen. Jezus hangend aan het kruis is minder alleen
dan iemand met een psychose denk ik. Dat hangen aan dat kruis kunnen we
ons iets bij voorstellen. Beiden mensen lijden hevig maar Jezus weet dat
er een moment van verlossing komt voor hem en de wereld volgt (althans
volgens de bijbel). Iemand met een psychose kan het moment van verlossing
niet eens _bedenken_, denk ik.
Heb ik god zij dank geen ervaring mee.

Vond het een heel indrukwekkend gedicht


> De profeet die jij in gedachten hebt is niet Eliza, maar Elia. Ik denk
> dat hier de Eliza wordt bedoeld uit 'De negerhut van oom Tom', de
> moeder die vluchtend met haar kind in de armen over ijsschotsen springt.

Ah, bedankt! dat boek heb ik ooit wel gelezen, maar ik herinner me er niet
zoveel meer van. Dan heeft het inderdaad ook de functie van een krachtig
beeld bij wanhoop en lijden. Ik denk dat ik in de war was met Elisa, dat
blijkt wel degelijk een profeet, en de opvolger van Elia! Maar niks met
schotsen voor zover ik kan zien...;-)


Voor mij inderdaad een zeer indrukwekkend gedicht, dat je
niet zomaar een twee drie uitleest. Er staan zo veel dingen en prachtige
zinnen in . Teveel soms, ja, ouderwets, ja ook, maar ook zo helder! Het
is een Vasalisgedicht, uiteraard zou ze het zelf bijgeschaafd hebben,
indien zij daartoe nog in staat zou zijn.

deze zin is ook zo duidelijk en aangrijpend:

> en ´s avonds in het park in de verwarde mist
> met tenen in de schoenen opgetrokken, voeten naar elkaar gekeerd
> te wachten - er verandert niets, geen hulp kan komen

Vasalis was zelf psychiater, natuurlijk ze weet waar zo over schreef! De
inleving / empathie met de patient . Het is toch typerend dat vele
psychiaters goede dichters zijn! Dat heb je ook bij boeken zoals
thrillers/detectives die door advocaten worden geschreven, die hebben een
onuitputtelijke stroom en inspiratie om over 'hun zaken' te schrijven.
 


Eerder van Vasalis tijdens
Woensdag Gedichtdag besproken:


Angst

De winter en mijn lief zijn heen

Een idioot in het bad

Als je een landschap was

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

WG=Woensdag Gedichtdag

 

Vasalis

 

Alleen. Berichten uit de isoleercel

 

 

 

 

 

 

 

Mijn naam is Asher Lev van Chaim Potok

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Boekgrrls bespreking van het boek van Léon Hansen:
Een misverstand om in te geloven
De poëzie van Vasalis


 

Boekgrrls

Laatste keer bijgewerkt: 19/12/07  Eisjen

 
Woensdag Gedichtdag