Onderwijs niet vanzelfsprekend
Het verhaal van De regenboogbende speelt zich af op Belitung, één van de rijkste eilanden van Sumatra in Indonesië. Die rijkdom had het te danken aan de ontdekking van tin (en andere bodemschatten) in de drassige grond van dit door Nederland jarenlang gekoloniseerde gebied. Na de onafhankelijk werd het 
staatsbedrijf dat al deze rijkdommen exploiteerde overgenomen door de Indonesische regering. Die nieuwe regering nam niet alleen de winning over, maar ook de feodale manier van denken, waardoor de autochtone bevolking op basis van een kastenstelsel net als voorheen werd gediscrimineerd. Hoewel 
arbeiders, vissers en boeren in de tijd waarin De regenboogbende zich afspeelt er op gewezen werden dat scholing hun gezin een betere toekomst zou bieden, was het geen vanzelfsprekendheid dat hun kinderen onderwijs volgden. Zij moesten vaak al op jonge leeftijd meewerken om de financiële lasten van de familie te helpen dragen, onderwijs was een luxe die hun ouders zich 
nauwelijks konden permitteren. Gelukkig voor Ikal en zijn klasgenoten was het islamitisch onderwijs op demuhammadiyahschool gratis. 

Voortbestaan in gevaar
In dit boek dat is opgedragen aan de twee leerkrachten die hem onderwezen doet hij verslag van hun ongelooflijke inzet voor het behoud van kosteloos onderwijs en deze school in het bijzonder.
Het voortbestaan van de school hing voortdurend aan een zijden draadje. Werd op het laatste nippertje het minimale aantal van tien leerlingen gehaald, dan was het de vraag hoe lang het gammele schoolgebouw met zijn scheef hangende kozijnen en lekkend dak het bleef houden. Daarnaast kwamen de 
baggermolens die het tin uit de grond haalden steeds dichterbij en het zou zomaar kunnen dat op een dag het gebouw met de grond gelijk werd gemaakt. En altijd was er het gevaar dat de autoriteiten besloten om de school te sluiten omdat het niet  meer voldeed aan de eisen van de inspectie. Door de gezamenlijke problemen en zorgen van de leerlingen was er een grote saamhorigheid. 

De vitrinekast
Gratis onderwijs betekende vaak ook dat de kwaliteit van het onderwijs beduidend slechter was dan op de scholen waar de kinderen van de middenklasse en rijken naar toe gingen. De twee leerkrachten van de muhammadiyahschool verdienden geen cent met het geven van de lessen. De oude onderwijzer Hafan onderhield zijn gezin met wat hij verbouwde in de moestuin en de pas vijftienjarige onderwijzeres Mus naaide en verstelde na schooltijd kleding. Hirata is vol bewondering voor deze leerkrachten. Hafan was niet alleen iemand die kennis overdroeg, maar ook een vriend en leidsman voor zijn leerlingen. Mus bewonderd hij vooral omdat ze al op zo'n jonge leeftijd 
zich met hart en ziel inzette voor de school en haar leerlingen. Een belangrijke graadmeter voor de kwaliteit  van de school was de vitrinekast die in elke schoolgebouw een ereplaats had, alleen op de muhammadiyahschool stond deze al jarenlang leeg. Maar dat zou veranderen met de komst van de artistieke Mahar en de intelligente Litang die elke ochtend om vier uur op zijn fiets stapte om op tijd op school te zijn. Triest vond ik het dan ook 
dat ondanks alles de meeste leerlingen, ook de intelligente Litang,  later niet veel hoger op de maatschappelijke ladder terecht zijn gekomen.

Bijzonder persoonlijk verslag
In De regenboogbende haalt Andrea Hirata vele jaren later talloze 
nostalgische herinneringen op aan zijn schooltijd. Het is een persoonlijk verslag, waarbij hij de lezer een enkele keer met 'beste vriend' aanspreekt. Hij beschrijft zijn jeugd en schooljaren ondanks de grote armoede als een gelukkige tijd, maar ik kon met niet helemaal aan de indruk onttrekken dat hij hier erg zijn best voor deed. Het verhaal is doorweven met mooie beschrijvingen van de natuur en ook het mystieke karakter de eilandbevolking blijft niet onvermeld. De regenboogbende is geen boek dat je moet lezen om zijn literaire kwaliteiten, maar het is wel een bijzonder verhaal over een bijzondere school met bijzondere leerkrachten.

Janneke