Irvin D. Yalom: De Schopenhauer-kuur

Julius Hertzfeld, psychiater, krijgt te horen dat hij kanker heeft en nog een  ‘goed’  jaar te leven heeft. Hij is begin zestig, weduwnaar en verknocht aan zijn werk.  

In zijn paniek over de naderende dood herleest hij Nietzsche' s "Aldus sprak Zarathoestra". Volgens Julius een moedig boek, dat  'leert hoe het leven te eren en te vieren.'  Dit  boek helpt hem te besluiten het leven gewoon  verder te leven zo lang dat mogelijk is, ipv het door zijn kanker te laten bepalen.  Nietzche's stelling dat ' we ons leven zo moeten leiden dat we bereid zouden zijn hetzelfde leven tot in de eeuwigheid te herhalen' wil hij in de praktijk proberen te brengen. "Leef intens en sterf op het juiste moment" .

Julies erkent dat sommige van zijn therapieën mislukt waren en neemt contact op met een ex-patiënt. Drie jaar lang behandelde hij Philip, een zeer intelligente chemicus in verband met zijn sexverslaving. Philip had in die drie jaar geen sessie overgeslagen, maar stopte zonder enige reden van de ene op de andere dag. Julius had hem nooit weer gezien. Tot zijn verbijstering ontdekt hij dat Philip, ondertussen gepromoveerd in de filosofie, een opleiding tot therapeut aan het volgen is. De man die niet in staat was om ook maar met iemand normaal te communiceren en als enig contact alleen sexueel contact wilde, wil nu relatietherapie gaan geven. Philip moet alleen nog een aantal sessies onder begeleiding doen en mag daarna aan de slag als therapeut. Philip vraagt Julius of hij zijn begeleider wil zijn en Julius stemt hiermee in op voorwaarde dat Philip aan zijn eigen therapiegroep deelneemt.

Als Philip deel gaat nemen aan de groep blijkt dat hij zijn hele bestaan en zijn omgang met mensen laat bepalen door de theorieën van Schopenhauer. Elke vraag die in de groep naar voren komt, of elk conflict dat ontstaat meent hij te kunnen beantwoorden of op te lossen met citaten van Schopenhauer, de man wiens filosofie hem van zijn sexverslaving heeft verlost, aldus Philip. 

De groep bestaat op het moment dat Philip er bij komt uit:  

  • Bonnie, die overhoop ligt met haar ex en haar dochter en zich extreem eenzaam voelt. De groep is haar leven.
  • Stuart, een arts die bang is dat zijn vrouw hem zal verlaten.
  • Gil, die niet meer met zijn vrouw communiceert en alcoholist is
  • Rebecca,  die volkomen van slag is omdat haar extreme schoonheid aan het verwelken is en 'niet iedereen meer opkijkt als zij een restaurant binnenkomt' en
  • Tony, de buschauffeur. De enige met nauwelijks enige opleiding en aan wie dan ook alle moeilijke woorden die gebruikt worden uitgelegd moet worden. Hij komt net uit de gevangenis omdat hij zijn ex-vriendin te hardhanding had aangepakt.  

Afwezig op het moment dat Philip deel gaat nemen aan de groepstherapie is Pam. Een hoogleraar literatuurwetenschappen. Zij is naar India vertrokken om enkele weken in retraite te gaan. De groep kan haar namelijk niet  af helpen van haar obsessie:  waarom is haar getrouwde minnaar niet bij haar in is getrokken, nadat zij zelf van haar oudere echtgenoot, een vrouwenarts die niet met zijn handen van zijn patiënten af kon blijven, gescheiden is.

Als Pam terugkomt dreigt de groep, die net min of min aan Philip gewend is en hem ook bewondert om zijn filosofische kennis, uit elkaar te klappen omdat  blijkt dat Pam, 15 jaar geleden toen Philip als assistent docent filosofie les gaf aan haar universiteit het  'slachtoffer'  van zijn sexverslaving is geweest. Zij was één van de honderden vrouwen die op zijn lijstje terecht kwam dat hij bijhield om "de akkers die hij beploegde in kaart te brengen".

Deze roman, een mengsel van 'literatuur, psychobiografie en psychotherapeutische pedagogiek',  is zo spannend dat ik ergens op pagina 200 (van de 389) in 'wanhoop'  de laatste bladzijde maar gelezen heb, omdat ik anders dreigde te veel diagonaal te gaan lezen om toch maar snel te weten hoe of het allemaal af zou lopen. Dat bracht bij mij de rust om te genieten van het plot, de filosofie en het idee deel te zijn van de groep. Zoveel menselijke aspekten werden op zo'n doordringende wijze naar voren gebracht dat ik regelmatig voor me uit zat te peinzen over hoe ik zelf zou reageren op de zaken die in de groep naar voren kwamen. 

Naast het leven van 'de groep' vertelt het boek het leven van Schopenhauer. Telkens is er een hoofdstukje tussendoor waardoor je meer te weten komt van deze filosoof. De man die blijkbaar voor het eerst seksualiteit openlijk durfde te bespreken. En door het feit dat hij van niets en niemand afhankelijk was, religie openlijk af kon doen als een mythe die de mensen de angst voor de dood moest ontnemen. 

Aan het einde van het boek meende ik het te weten: 
De ontwikkeling van iedereen in de therapiegroep is de ontwikkeling van Schopenhauer zelf. Alle facetten van de persoon Schopenhauer hebben een uitvergrote rol, een karakter gekregen in het boek. Schopenhauer was een uiterst gecompliceert mens die het grootste deel van zijn leven als 'rariteit'  werd beschouwd en pas aan het einde van zijn leven werd geaccepteerd.

Omdat ik dat ook wel eens van jullie zou willen weten en ook jullie reacties zou willen lezen op Julius' groep en zijn therapieën, zet ik dit boek vast op de aanbevelingen voor de volgende leeslijst. Het lijkt me echt een "groepsboek" :-)

Een absolute aanraden voor iedereen die geinteresseerd is in het hoe en waarom van menselijke reacties, die zich wel eens afgevraagd heeft "is therapie wat voor mij " en die ervan houdt tijdens het lezen van een spannende roman filosofische wijsheden te zich te nemen en te overpeinzen.

Enkele citaten:

De Bhoedistische ervaring in India:

 

' Waar Pam ook keek, zag ze onthouding, opoffering, beperking, en gelatenheid. Wat was er in 's hemelsnaam met het leven gebeurd? Waar was de vreugde gebleven, de levenslust, de hartstocht, het carpe diem? Was het leven zo'n kwelling dat het, omwille van gelijkmoedigheid opgeofferd diende te worden?' 

 

Philip in de groep over Bonnie en Rebecca:

 

'Beiden worden ze beheerst door de grillen van wat anderen over hen denken. Met andere woorden, voor allebei geldt dat hun geluk ligt in de handen en de hoofden voor anderen. Ook de oplossing is voor beiden eender; hoe meer je jezelf vindt, hoe minder je van een ander nodig hebt.' 

 

Philip over zichzelf:

 

' Niemand nodig hebben, betekent dat je nooit eenzaam bent, de zegen van het isolement, dat is waar ik naar streef. 
(...) Ik heb ervoor gekozen overdag filosofische counseling te geven en ter verkrijging van mijn bevoegdheid draai ik nu mee in deze groep.
Dat betekent dus, zei Stuart, dat je in deze groep je medemensen nodig hebt, terwijl je uiteindelijke doel is je cliënten te helpen geen medemensen meer nodig te hebben?'
Philip viel even stil en knikte toen.' 

 

Over therapeuten/therapie:

 

' Als een patiënt beweert door anderen slecht behandeld te zijn, neemt een ervaren therapeut dit nooit klakkeloos aan. Integendeel, therapeuten beseffen dat ieder mens tot op zekere hoogte zelf zijn eigen sociale omgeving schept, en dat relaties altijd wederkerig zijn.' 

 

Schopenhauer en het huwelijk:

 

' Met het klimmen der jaren, liet hij gaandeweg de hoop op een huwelijk varen en rond zijn veertigste zette hij de gedachte voorgoed uit zijn hoofd. Als hij op latere leeftijd zou trouwen, zo zei hij, zou dat vergelijkbaar zijn met een man die driekwart van de reis te voet aflegt, om dan alsnog te besluiten een kostbaar kaartje voor de hele reis te kopen.' 

 

Naar aanleiding van het aanstaande sterven van Julius, waarvan iedereen in de groep op de hoogte is:

 

'Lang voor Gardner sprak Heidegger,' hij (Philip) richtte zich tot Tony (de buschauffeur),  ' dat is een belangrijke Duitse filosoof uit de eerste helft van de vorige eeuw...' 
'En ook een prominente nazi,' onderbrak Pam hem.
Philip negeerde Pams commentaar; ' Lang voor Gardner sprak Heidegger al over de grenzen van wat mogelijk is. Hij bracht dit in verband met de angst voor de dood. De dood, zo stelde hij, was de onmogelijkheid van verdere mogelijkheden.'
'De dood als de onmogelijkheid van verdere mogelijkheden,' herhaalde Julius. "Een waardevolle gedachte. Misschien plak ik die wel op mijn spiegel."  

 

Julius reactie als hij merkt, tijdens een bezoek aan een kathedraal, dat hij jaloers is op de macht van een biechtvader. 

 

Wat een macht had die man! Ik probeerde de woorden te zeggen die hij dan sprak: " Mijn zoon, mijn dochter, je zonden zijn je vergeven." Ik stelde me voor hoe hij blaakte van zelfvertrouwen omdat hij echt denkt dat hij het voertuig is waarmee de goddelijke vergeving regelrecht vanuit den hoge neerdaalt. Wat steken mijn methoden daar dan povertjes bij af! Maar later, toen ik die kerk had verlaten, kwam de geruststellende gedachte bij me op dat ik tenminste volgens de wetten van de rede werk en ik mijn patiënten niet als als onmondige kinderen behandel door ze mythologie als werkelijkheid voor te schotelen."

 

Over seks:

 

'Seks is de krachtigste van alle drijfveren. Zij is het ultieme doel van bijna alle menselijke inspanningen. Van uur tot uur verstoort seks de meest serieuze bezigheden en zij verwart zelfs de grootste menselijkse geesten. Seks schroomt niet onuitgenodigd binnen te dringen en zich te mengen in het onderzoek van geleerden.'

 

Om te eindigen met een klein gedichtje. De laatste regels van het laatste boek van Schopenhauer:

Moe ben ik, aan het einde van de levensweg,
een lauwerkrans rondom mijn afgematte hoofd.
Toch zie ik met voldoening terug op wat ik deed,
onaangedaan door wat de mensen allemaal beweren.

Eisjen 
14.04.05

Nog meer over dit boek....: 

Irvin D. Yalom 

 
Schrijver en psychiater, en publiceerde onder andere de internationaal succesvolle titels 'Nietzsches tranen', 'De therapeut', 'Mama en de lessen van de ziel' en 'Therapie als geschenk'. Hij woont en werkt in Californië.

 

I was born in Washington, D.C., June 13, 1931, of parents who immigrated from Russia (from a small village named Celtz near the Polish border) shortly after the first world war. Home was the inner city of Washington—a small apartment atop my parents’ grocery store on First and Seaton Street. During my childhood, Washington was a segregated city, and I lived in the midst of a poor, black neighborhood. Life on the streets was often perilous. Indoor reading was my refuge and, twice a week, I made the hazardous bicycle trek to the central library at seventh and K streets to stock up on supplies. 
(meer in de biografie op
Yalom's website
)

 

Filosofen, die meerdemalen in het boek genoemd worden: 

Epictetus 50 - 130

Immanuel Kant 1724 - 1804

Arthur Schopenhauer 1788-1860

Nietzsche 1844 - 1900

Martin M. Buber 1878 - 1965

Martin Heidegger 1889. - 1976

schrijver: 

boektitel: 

De Schopenhauer-kuur

isbn: 

9789050188920

genre: