Wat
een heerlijk leesboek! Een dikke pil van meer dan 400 bladzijden, maar
ik ben er maandag in begonnen en heb het in vijf dagen tijd uitgelezen.
Als je er eenmaal in begonnen bent, dan wil je het
eigenlijk niet meer neerleggen. Een goeie tip Schippie! (en dat alleen
van de achterflap? of kende je de schrijfster al?). In de bib was de
Engelstalige uitgave uitgeleend, dus ik heb het maar in het Nederlands
gelezen. Dat leest ook wel zo gemakkelijk weg natuurlijk, maar ik heb er
toch een beetje spijt van dat ik het niet in het Engels gelezen heb. Het
boek is doorspekt met gedichtjes, fragmenten uit oude boeken en wat oud
taalgebruik. Lijkt me juist zo leuk om dat in het Engels te lezen. Tsja,
dan zal ik gewoon ooit nog eens moeten lezen.... Lijkt me niet echt erg!
En waar gaat het boek nu over. Een vrouw van 32
vertelt haar levensverhaal aan een dokter, niet een gewone dokter, maar
een dokter die geesteszieken behandelt (een tegenwoordige psychiater,
maar dat woord kom ik in het hele boek niet tegen). Zij, Grace, is op
16-jarige leeftijd (in 1843) tot levenslang veroordeeld vanwege de moord
op haar werkgever en diens huishoudster. Gelijkertijd is James McDermott
ter dood veroordeeld, aangezien ze de moorden samen zouden hebben
gepleegd.
Vanwege haar leeftijd heeft Grace echter
strafvermindering gekregen tot levenslang. Grace en James leggen
tegenstrijdige verklaringen af. Volgens James heeft Grace hem tot de
moorden aangezet, maar Grace kan zich de moorden niet eens herinneren.
Ze lijdt aan geheugenverlies. Een dominee, overtuigd van haar onschuld,
richt een aktie-comitee op om Grace vrij te krijgen. Ze hebben al eens
een verzoekschrift ingediend, maar dat is afgewezen. De hersen-dokter
krijgt opdracht Grace te onderzoeken. De hersen-dokter wil proberen om
het geheugen van Grace terug te krijgen, of dit nu betekent of ze
schuldig of onschuldig is. Hij doet dit door haar haar hele
levensgeschiedenis te laten vertellen. Telkens neemt hij een stuk fruit
of groente mee, in de hoop dat de associatie van dat fruit met de kelder
waarin de lijken gevonden werden een luikje in het geheugen van Grace
open zullen maken.
Het hele boek door blijf je je afvragen: -Heeft ze
het gedaan of niet?-. Ook was ik telkens benieuwd hoe het verder met
haar leven zou gaan en of ze sowieso nog eens vrij zou komen. Tot het
eind toe wordt de spanning erin gehouden. Het levensverhaal van Grace
wordt afgewisseld met het leven van de hersen-dokter. Hij maakt het
nodige mee in zijn kosthuis, wat tot grappige momenten leidt. Ook wordt
er wat briefwisseling neergezet tussen de dokter en anderen (zijn
moeder, een studievriend en andere doktoren).
Erg leuk gedaan. In het begin duurt het even
voordat het verhaal over Grace echt op gang komt, omdat eerst wat zaken
van de hersen-dokter aan de orde komen. Maar komt het eenmaal op gang,
dan leg je het boek niet meer neer! Het verhaal van Grace is trouwens
waargebeurd. Er werd destijds nogal wat aandacht in de pers aan besteed,
vanwege allerlei (on)smakelijke details en wat seksuele verwikkelingen,
wat het publiek nogal aansprak. Alleen de echte invulling en afloop zijn
door de schrijfster zelf bedacht.
Als je het nog gaat lezen, veel leesplezier
toegewenst! Groetjes van Gerda
Ik
heb het boek vorig jaar gelezen en ik was er niet zo vreselijk door
gegrepen. Soms heb je van die boeken die je niet meer weg kan leggen
maar dat had deze niet. Wel was ik benieuwd hoe het zou aflopen en het
las wel lekker.
Ik
vond het niet haar beste boek; -The Handmaid¹s Tale- staat voor mij nog
altijd eenzaam op nummer 1, maar ik heb het toch met plezier gelezen.
Het is een boek dat ik niet makkelijk weg kon
leggen; ik wilde weten hoe het afliep. Bovendien vind ik haar stijl
bijzonder aansprekend en meeslepend. Margaret Atwood heeft trouwens haar
eigen site, met daarop een vragenlijst, ingevuld door Grace,
na haar vrijlating uit de gevangenis...
Gisteren
heb ik Alias Grace uitgelezen: een boek dat wat mij betreft die
Bookerprijs best wél had mogen krijgen (waren er nog meer genomineerden
dan?) ;) Nu las ik in een recensie - verschenen in De Standaard op
13-2-'97- dat de schrijfster niet echt een antwoord geeft op de vraag of
Grace nou eigenlijk een -duivelin- of een -zwak,willoos slachtoffer-
was, maar -alle mogelijkheden- openlaat. Normaal lees ik De Standaard
niet, en tot zover vertelde hij ook niets nieuws, niets wat voor de
grrls die het boek nog niet (uit)gelezen hebben de spanning weg zou
kunnen nemen. Maar voor ik verderga met mijn exegese grijp ik toch maar
even naar het woord VERKLAPPER (hoe eng ik dat eigenlijk ook vind).
V
E
R
K
L
A
P
P
E
R
Ik wil jullie graag een probleem voorleggen. De
recensent van De Standaard ( ene Wim D'haveloose), somt de door Margaret
Atwood -opengelaten mogelijkheden- op, en als 4e vermeldt hij: -we
hebben te maken met een merkwaardig geval van schizofrenie, een
vrouwelijke Dr Jekyll en Mr Hyde-. Wim onderbouwt dat als volgt: -Op het
einde van de roman wordt ze door een kwakzalver onder hypnose gebracht
en in die toestand bekent ze medeplichtig te zijn aan de moorden. Die scène
is enigszins aan het relaas van Grace geplakt als een soort voetnoot. Op
die manier wil Atwood op de valreep de hypothese van de schizofrenie in
haar reconstructie inbouwen-.
Maar ben ik nou gek, of is Wim dat? Daar klopt
toch helemaal niets van? Atwood steekt toch juist de draak met die
hypothese? Die arme Grace sprak toch niet zélf met de stem van Mary
Whitney die -in haar lichaam was gevaren-? Dat was toch niemand anders
dan de VENTRILOQUIST Geraldo Ponti, alias Dr.Jerome DuPont, alias
Jeremiah?
Ik lees de ene detective na de andere, verdenk
altijd de verkeerde, en nu meen ik voor deze éne keer eens iets te
-ontdekken-, en dan zeggen ze dat het om een -voetnoot- gaat, inplaats
van om een -knipoog- van de schrijfster! Die aan één woord genoeg
heeft om degene die haar leest het heerlijke gevoel te geven al die
psychiaters en dominees te slim af te zijn!
Of ben ik gewoon gauw blij, en hadden degenen die
het boek lazen metéén door dat het om een knap staaltje buiksprekerij
ging? Dat kan ook nog, tenslotte,het zou me niets verbazen als jullie nu
denken: wat vreselijk naief, dat jij dat niet zag, zo knap was dat nu
ook weer niet, van die Atwood! Verder een heerlijk boek, juist heel
intrigerend omdat het geen antwoorden geeft - waar je tóch naar bent
blijven zoeken, net als die Simon Jordan; maar gelukkig worden we
daarvoor fijntjes bestraffend toegesproken door Grace, in haar laatste
-brief-.
Ik
begrijp niet helemaal wat je bedoelt. Dacht je zelf dat Jeremiah aan het
buikspreken was, of dacht de recensent dat? Het is bij mij geen moment
opgekomen dat het dat zou kunnen zijn. Al vrij vroeg in het verhaal
kreeg ik het vermoeden dat Grace de moord gepleegd had in de persoon van
Mary Whitney, zonder zich daarvan bewust te zijn. Dat werd later
bevestigd; toen Mary Whitney dood ging hoorde Grace -laat me erin-. Voor
mij was het toen duidelijk dat de 'ziel' van Mary Whitney bezit nam van
het lichaam van Grace. Wat mij alleen verwonderde, is, dat het zolang
duurde voordat dat duidelijk werd. Voor de lezer manifesteerde Mary
Whitney zich pas op het moment van de moord, zoals verteld onder
hypnose. Maar dat komt natuurlijk, omdat het verhaal verteld wordt
vanuit Grace, die zich niet bewust is van de 'aanwezigheid' van Mary
Whitney. Voor mij was de hypnose ook niet een voetnoot, voor mij werd
daar toch al heel lang in het verhaal naartoe gewerkt. Lijkt me niet
iets, wat er op het laatst nog even bijbedacht is. Jammer genoeg is het
boek alweer terug naar de bib, dus ik kan het betreffende stuk niet nog
even nalezen.
De persoon van Jeremiah vond ik een beetje vaag.
Ik had nog zo gehoopt dat hij haar vrij zou kunnen krijgen uit de
gevangenis en dat ze daarna nog lang en gelukkig zouden leven, al
rondtrekkend door de wereld. Helaas, na de hypnose raakt hij prompt
helemaal uit beeld. Wat is zijn doel geweest van de hypnose?
Eigenbelang, om de hypnose een keer uit te proberen? Om Grace te helpen?
En dan nog, wilde hij Grace helpen via buiksprekerij of via werkelijke
hypnose? Waarom verdwijnt hij daarna dan uit beeld, als hij Grace wilde
helpen? Heel vreemd allemaal. Er zou zo nog een boek over hetzelfde
geschreven kunnen worden, maar dan vanuit de persoon Jeremiah!
Die
uitdaging neem ik aan, want ik weet nu hoe het zit. De synopsis van de
roman Alias Jeremiah vind je onder het woord VERKLAPPER.
V
E
R
K
L
A
P
P
E
R
Het is een ik - verhaal.
"Ik heet Jeremiah Pontelli, maar opereer ook
onder de namen: Geraldo Ponti, Dr. Jerome DuPont en Gerald Bridges. Mijn
beroep is marskramer, maar ik beschik ook over opmerkelijke gaven: die
gaan van goedkope kermis-goocheltrucs tot en met telepathie. Maar
bovenal kan ik buikspreken, ik ben met een duur woord: ventriloquist.
Wetten zijn er om te overtreden: ik ben graag
anderen te slim af en ik zeg maar zo: zo lang de mensen maar krijgen
waarvoor ze komen kun je nauwelijks van misleiding of bedrog praten. Dat
geldt voor dames die benen knoopjes van me willen kopen en voor
commissies die moordenaressen willen vrijpleiten. Voor geld doe ik
alles.
Is Grace Marks een moordenares? Ik heb eerlijk
gezegd geen flauw benul, maar ik voel affiniteit met haar, hoe dan ook,
we zijn verwante zielen, een mooi koppel zouden we vormen, maar ze wil
niet, mijn fraaie woorden -Jij bent een van ons - ten spijt. Jammer. Er
is wel sympathie, van haar kant: ze neemt me volledig in vertrouwen, en,
zie je wel! Ze zegt dat ze ook stemmen hoort! -Laat me erin!-, die
zogenaamde ziel van Mary Whitney. Maar evengoed al mijn goedbedoelde
adviezen in de wind slaan, geen oog hebben voor de gevaren die van alle
kanten op haar loeren: nu zit ze zelfs vast vanwege een dubbele moord!
Toch goed dat ik weer eens in de buurt ben: ik zal
er al mijn opmerkelijke gaven eens tegenaan gooien. Ik breng haar onder
hypnose, zorg dat het vertrek goed verduisterd is, drapeer een
-damessluier- over haar hoofd en doe mijn buik- sprekerskunstje: de stem
vol -verbale agressie- van Mary Whitney -bekent- de moorden gepleegd te
hebben.
En passant zet ik ook nog even die sufferd van een
Simon Jordan voor gek die hand in hand met Miss Lydia zit. Hij trapt er
volledig in, meent zelfs dat Grace het vermogen heeft in het donker te
zien. Afijn, alles voor het goede doel: Grace van alle blaam zuiveren.
Ik strijk mijn honorarium op en neem de benen: de
heren moeten er niet achter komen wat zich nu werkelijk in die
bibliotheek heeft afgespeeld! En Grace ook niet, dat is te riskant. Ik
zend haar een benen knoopje: ze zal wel doorhebben dat dat mondje dicht
betekent. Ze stuurt me nog een bedankje,oei, gericht aan mij in mijn
hoedanigheid van Buitengewoon Ventriloquist en Telepaat, en vermoedt ze
nou iets? -En als ze U betrappen, denken ze natuurlijk dat ge ze erin
hebt laten lopen, want wat op het toneel aanvaardbaar is, is dat in een
bibliotheek bepaald niet-.
Goed, ik kwam haar laatst nog eens tegen, dik
gearmd met die Walsh- jongen: ze maakte de indruk redelijk gelukkig te
zijn, en ik gaf haar maar een knipoog: we weten immers bijna alles van
elkaar? "
Einde.
Well
Done!
Ik dacht in eerste instantie zeker te weten dat je het bij het verkeerde
eind hebt, maar 'Jeremiah's verhaal' brengt me aan het twijfelen.
Hierover meer onder de verklapper - eerst nog een
vraag aan iedereen: is mijn vermoeden juist dat de afbeeldingen tussen
de hoofdstukken quilt-patronen zijn en klopt het dat de titels van de
hoofdstukken allemaal namen voor quilt patronen zijn? Weet iemand iets
meer over de symboliek achter het quilten te vertellen? Dan mijn idee
over het verhaal
van Grace:
V
E
R
K
L
A
P
P
E
R
Grace¹s verhaal klinkt zonder meer geloofwaardig,
met alle ongerijmdheden erbij. Als je haar leven ziet als dat van een
getraumatiseerd jong meisje, dat over een levendige fantasie beschikt,
maar ook zeer gevoelig is en creatief, is haar amnesie t.a.v. de moord
volgens mij niet zo vreemd. Zij doet mij denken aan iemand die makkelijk
in een dissociatieve toestand 'schiet' en dan switcht naar een andere
identiteit. Iemand met MPS bijvoorbeeld. Het kan volgens mij heel goed
zijn dat zij na de dood van Mary Whitney een tweede persoonlijkheid in
het leven heeft geroepen om de dramatische gebeurtenissen rondom diens
overlijden te kunnen verdragen. (Het feit dat zij door getuigen is
gezien in de tijd waarin zij zelf claimde bewusteloos te zijn geweest,
spreekt voor deze theorie)
Dat zij daarvoor de persoon van Mary zelf heeft 'bedacht'
is ook niet vreemd: het bijgeloof uit die tijd draagt een plausible
verklaring aan:
Mary's ziel heeft niet op tijd uit het raam kunnen
ontsnappen en is in Grace's lijf 'gevaren'. Stel dat zij dus een MPSer
is (MPS=Multiple Persoonlijkheids Stoornis) en als 'Mary Whitney' de
moord op Nancy heeft helpen uitvoeren, dan kan het zijn dat zij in haar
'Grace' - bewustzijn hier totaal geen weet van heeft. Ook d.m.v. hypnose
in de andere identiteit schieten en dan ook met een volstrekt andere
stem praten is niet een onbekend fenomeen. ( Sommige MPSers hebben in de
ene identiteit een sterke bril nodig, in de andere kunnen zij goed zien
zonder bril). Al die verschillende identiteiten van een persoon zijn
evenzovele verhalen van en over die persoon.
Wat mij nu aan het denken zet is de boodschap van
Jeremiah: mensen zien wat zij verwachten te zien. Als ik nu eens teveel
door de bril van de hedendaagse psychiatrie kijk en dus verwacht een
MPSer te zien (wat ik eerlijk gezegd al vrij snel in het verhaal deed)
dan zie ik dat ook, en ben ik totaal blind voor de firma list en bedrog.
En als jij, Petri, nou eens teveel detektives hebt gelezen, en er op uit
bent om list en bedrog te zien, en dan dat dus ook ziet ? Mhmmm....
Hoe dan ook, we zullen het niet met zekerheid
weten. Trouwens: ken je de japanse filmklassieker -Rashomon-?
Hierin wordt het verhaal van de verkrachting van een jonge bruid door
alle betrokkenen op een andere manier verteld, het mooie aan die film
is, de verhalen worden uiteindelijk belangrijker en verklaren meer over
het gebeuren dan het simpele antwoord op de vraag : wie heeft het
gedaan?
>
Maar ben ik nou gek, of is Wim dat?<
Volgens mij ben jij dat in ieder geval niet. Ik
heb Grace alweer een tijd geleden gelezen en had het boek geleend dus
effe nazoeken kan ik niet. Wat ik me nog kan herinneren is dat ik het
totaal niet op haar plaats vond in het geheel. Ik had zoiets van 'wat
doet ze nou?' Dat hypnose-gebeuren was zo erbij gesleurd, en de uitkomst
zo vreemd en zo kant en klaar dat ik ook niet anders kon denken dat dit
inderdaad meer de draak steken was met hypnose. Verder zou, stel dat het
zo was, schizofrenie volgens mij ook niet kloppen maar meer het feit dat
Grace zoiets ergs heeft gedaan dat ze dit heeft verdrongen als zijnde
niet gebeurd. Als de uitkomst van hypnose al klopt dan wijst dat mijns
inziens niet automatisch op schizofenie.
grrls,
alhoewel mijn voornemen beter was neem ik toch het besluit om alias
grace maar voorgoed in de kast te zetten. met de beste wil van de
wereld[nou ja]kom ik er niet doorheen. al meteen was duidelijk dat er
een diagnose aan vast zat, wat die ook mag zijn,waarschijnlijk regionaal
gebonden of metereologisch, het boeit me niet. het toontje en dat gedoe
met die quilts heeft me doen besluiten een voorschot te nemen op de te
lezen boeken, en ik ben met smaak begonnen in Meijsing Geert? Tussen mes
en keel.
Alias
Grace maakte me zo'n persoon dat alsmaar met haar duim tussen het boek
zat - zelfs onder het koken moest ik doorlezen. Wat een geweldige
spanning en energie zit er in dat boek.
Het hoogtepunt lag voor mij bij de hypnosescene.
Geenszins er met de haren bijgesleept voor mijn gevoel, maar Atwood
werkte er doelbewust naar toe. In de hoofdstukken er voor ervoer ik
zelfs een soort cliffhanger-gevoel. Met evenveel spanning heb ik daarna
trouwens de mails van Petri en Gerda zitten lezen. Zou je het boek over
Jerimiah alsjeblieft af willen schrijven, Petri, dan draag ik ook dat
voor voor de lijst?
Wat mij nu niet zinde was de manier waarop Simon
Jordan van het toneel verdween. In een soapserie zou je zeggen dat er
ruzie is geweest tussen de acteur en de producer: hij is er uit
geschreven.
Los van de personen vond ik het boek ook zo'n
sterke beschrijving geven van het alledaagse leven in die tijd. Het werk
van de meiden, de pretjes, de heren en dames.
Quilts vormen de 'rode draad' in het boek, ik weet
niet meer wie dat vroeg. Tussen de hoofdstukken door staan inderdaad
quiltpatronen. Ik heb even in Encarta wat opgezocht over quilts, maar in
het stukje staat niets over de patronen. 't Is al een oude techniek die
terugvoert tot de 12e eeuw. In de VS (tja, 't is nu eenmaal Encarta)
zijn de eerste quilts door Nederlandse en Engelse kolonisten
binnengebracht. Het was het resultaat van schaarse naaimaterialen en een
behoefte aan artistieke expressie van de pioniersvrouwen. Veel quilts
werden van een 'handtekening' voorzien en gedateerd. Er waren
wedstrijden in handvaardigheid, en innovaties in kleur en ontwerp. In
het begin van de 20e eeuw verdween de quilt (er kwamen fabrieksspreien),
maar in de jaren '60 herleefde het quilten weer. Midden jaren 80 was het
een van de populairste 'nuttige handwerken'. In die tijd herinner ik mij
dat ik uit een patroon van de Ariadne voor de geboorte van een kind van
een vriendin ook een quilt(je) heb gemaakt. Met de naaimachine, hoor!
Ik zou 'Alias Grace' ook niet het sterkste boek
van Atwood noemen - dat is the handmaid's tale, ben ik met Nanda eens -
maar wel een heel krachtig boek, waarin Atwood een ruime blik geeft op
haar persoonlijke betrokkenheid. Ze heeft overigens, ik meen in 1974,
een televisiespel over dit onderwerp geschreven - The servant girl - dat
is gebaseerd op het verhaal van die Suzanne Moodie. A master killing van
Ronald Hambleton uit 1978 heeft de opsporing van de verdachten tot
onderwerp.
>Wat mij nu
niet zinde was de manier waarop Simon Jordan van het toneelverdween<
Wat Simon Jordan betreft, had ik ook het gevoel
alsof hij ineens het verhaal in de weg stond en langs de zijlijn werd
afgevoerd. Maar gaat het in het Èchte leven niet ook zo?
Ben zelf ook nog iets uit gaan zoeken: In het boek
komt enkele keren de naam van ene dr. Binswanger in Zwitserland voor,
die daar een voorbeeldige kliniek zou drijven. In de biografie van
C.G.Jung kom je die naam ook tegen. Jung heeft als jonge pas
afgestudeerde arts zijn opleiding tot psychiater in de Burghoelzli-
kliniek onder leiding van Eugen Bleuler gevolgd, later werkte hij er als
Chef de Clinique. Een van zijn collega's en trouwe aanhangers was dr.
Binswanger. De Burghoelzli-kliniek (-Nervenheilanstalt-) was een zeer
gerenommeert instituut, waar allerlei nieuwe technieken, zoals hypnose
en associatiemethoden werden uitgeprobeert.
Ik ben dol op dit soort speurwerk! Als 'n hond
snuffelen in een spannend boek, de geur van lekkere luchtjes volgen, en
kijken waar je dan uitkomt.
>Alias Grace maakte me zo'n persoon dat alsmaar
met haar duim tussen het boek zat - zelfs onder het koken moest ik
doorlezen.<
Dat had ik dus helemaal niet. Bij andere boeken
van haar op zich ook niet, ze pakt me nooit helemaal, maar daarbij heb
ik meer dat ik regelmatig even pauze moet nemen om te denken over wat ze
in het boek stopt. Dat ze dingen onder je aandacht brangt waar je even
mee bezig moet zijn dus.
Dat had ik met dit boek minder. Het enige dat ze
volgens mij doet is je erop attenderen dat hoe je Grace ziet eigenlijk
iets over jezelf zegt, of over hoe jij de mensheid en dan met name het
vrouwelijk deel ziet. Niemand weet wat er nu echt is gebeurd en of ze
het nu echt heeft gedaan; toen niet en nu niet. Maar mensen neigen er
toch naar om haar ofwel als onschuldig slachtoffer, ofwel als
manipulatieve heks te zien - en voor beide theorieen is in principe
evenveel te zeggen lijkt Atwood duidelijk te maken.
Ik betrap mezelf op cynisme, en dus op denken dat
ze ondanks verzachtende omstandigheden gewoon fout zat; maar of dat was
door medeplichtigheid aan de moord of door willen profiteren van
andermans slechtigheid, daar ben ik nog niet uit ;-). En dat zegt dus
eigenlijk ook iets over hoe ik in de wereld sta, dat ik waarschijnlijk
niet een persoon ben die overloopt van vertrouwen in de goedheid van de
mens ;-).
De hypnosescene moest er denk ik wel in
verwerkt worden, want ze is uitgegaan van dingen die erover
teruggevonden waren en ik neem dus aan dat het epistel van dominee V.
dat daar melding van maakt gebaseerd is op een soortgelijk epistel uit
het echte leven.
Het enige wat mij echt stoort, is het
geromantiseerde einde van het verhaal. Dat ze met Jamie trouwt is al
raar en stoort me, maar dat ze dan ook nog hoogstwaarschijnlijk zwanger
is, dat riekt teveel naar goedmakerij. Ik had liever een vraagteken
gehad over wat er met haar gebeurt is. Dus stoppen bij de geruchten over
een huwelijk. Normaal heb ik dat niet, ik houd van simpel en goede
aflopen eerlijk gezegd, maar bij dit boek heb ik dus het gevoel dat de
vraagtekens een essentieel onderdeel zijn, de kern van het boek, en dat
dat dus eigenlijk doorgevoerd had moeten worden.
>
wat de quilts betreft<
Ik ook nog een tip voor je: Carol Shields (die van
Het Swann symposium,een overigens aangenaam proustiaanse titel ), heeft
een roman geschreven die 'Het toeval' heet, en het toeval wil dat die
gaat over een mevrouw die op latere leeftijd ontdekt dat zij een Roeping
heeft: het maken van quilts.(Het lijkt mij een straf, maar dat doet er
niet toe). Om Shields hilarische beschrijving van een heus quilt-congres
heb ik tranen moeten lachen,en ik weet nu ook alles over quilts waar ik
vroeger nooit om durfde vragen. Bovendien is de roman om nog een andere
reden interessant: als je hem uit hebt blijkt de echtgenoot van die
quiltster ook zijn verhaal opgeschreven te hebben (alles in het kader
van de huwelijksproblematiek!). En dat legt weer een link met de film Rashomon.
Toeval bestaat niet, zeg ik altijd maar.
Vannacht moest en zou ik Alias Grace uitlezen. -Ik wilde weten of ik
gelijk had.- Vanaf het begin van het boek had ik het gevoel dat Grace
medeplichtig was aan de twee moorden, maar dat ze wel degelijk last
heeft van schizofrenie. En het niet Grace is die de moordenaar was maar
Mary.
Uiteindelijk ben ik in slaap gevallen op het
moment dat Grace het huis van de opzichtersfamilie verlaat, en ik dacht
dat mijn theorie klopte. Met dat gevoel werd ik ook wakker, het boek
heeft me niet losgelaten. Goed kopje thee en croissantje plus de laatste
pagina's. Die blijken fictie te zijn maar daar kom je later pas achter.
Maar je mag toch aannemen dat Atwood ze met een bedoeling geschreven
heeft, en niet alleen maar om er een mooi einde aan te breien. Er staat:
-In april zag ik een affiche voor een van die
beroemde mediums; een man, met een afbeelding van hem; en hoewel de
afbeelding erg donker was afgedrukt, dacht ik: Dat moet Jeremiah de
marskramer zijn; en dat was ook zo, want toen Walsh en ik inkopen inde
stad gingen doen, kwam ik hem op straat tegen. Hij was eleganter gekleed
dan ooit, zijn haar was weer zwart en zijn baard was in officiersstijl
geknipt, wat ongetwijfeld vertrouwen moet wekken, en hij noemt zich
tegenwoordig Gerald Bridges. Hij gaf een overtuigende vertolking van een
gedistingeerde man van de wereld, die met zijn hoofd in hoger sferen
verkeert; en hij zag mij ook, en herkende me, en tikte even beleefd aan
zijn hoed, maar nauwelijks merkbaar, zodat het niet zou opvallen;
bovendien knipoogde hij; en ik wuifde steels met mijn gehandschoende
hand, vant ik draag altijd handschoenen wanneer ik naar de stad ga.
Gelukkig merkte Walsh er niets van, want hij zou er vast van geschrokken
zijn. Maar ik weet dat mijn geheimen veilig zijn bij Jeremiah, zoals de
zijne veilig zijn bij mij.-
Dit laatste sloeg volgens mij niet op haar
identiteid die zij verborgen wil houden in haar nieuwe woonplaats. Een
ander geheim dus. Terugdenken aan de hypnose scene, die er bij mij niet
lekker in wilde, was het dan toch allemaal doorgestoken kaart, de
hypnose niet echt, en was Jeremiah op de hoogte dat Grace wel degelijk
schuldig was en simuleerde dat ze schizofreen was, wat overigens bijna
onmogelijk lijkt te zijn, maar goed een anderen tijd. Twijfel, Twijfel,
Twijfel Toen ben ik jullie mail over Grace gaan lezen, en daar was de
verklaring van Petri over het buikspreken, dom dom dom dat was niet in
mij opgekomen (ben ook niet een zo'n detective lezer, om dat maar als
excuus aan te voeren) maar het verklaart wel het stukje van Atwood dat
ik net overnam. Zou Atwood ons willen laten geloven dat Grace bij
bewustzijn de moorden heeft gepleegd???
En dan dat verhaal over Jeremiah, ga door...
Nu hink ik van het ene been op het andere; mijn
linker been denkt dat ze zich wel degelijk bewust was van haar daden, en
mijn rechter been denkt dat Grace als Mary de moorden heeft gepleegd en
dus onschuldig is en zoals wij nu denken psychiatrische hulp nodig
heeft.
Leuke tip Het Toeval van Shields, mijn lijst met
nog te lezen groeit en groeit. Inmiddels tijd voor een kopje koffie.
Nog nooit het ik aantekeningen gemaakt terwijl ik aan het lezen was, en
nu was ik het ook niet van plan, tot ik op pagina 53 een regel
tegenkwam, van Simons moeder in een brief aan haar zoon: 'Niemand van
onze Familie heeft zich ooit met Waanzinnigen beziggehouden, ofschoon Uw
Grootvader Predikant was bij de Quakers.' Daar moest ik zo om lachen,
dat ik dacht die moet ik vermelden.
Natuurlijk is Grace de moordenares..en Jeremiah
weet dat.. Maar ik denk dat Jeremiah tegen het rechtsysteem van toen is
en haar wil vrij krijgen. Dat zou een mop zijn, wat de dure advokaten
niet lukt, lukt hem wel.
Grace heeft in haar verhaal een aantal hints
gegeven..
op pag. 185 zegt ze: 'EIk had een vuurvreter
gezien en een man die kon BUIKSPREKEN....'
op pag. 232 : 'Dat iets is opgeschreven, meheer,
wil nog niet zeggen dat het de zuivere waarheid is, zeg ik.'
op pag. 262 : 'En wat McDermott zei, dat ik
had gezegd, en wat de anderen zeiden dat ik had moeten zeggen, want er
zijn altijd mensen die met hun eigen toespraken komen aanzetten en die
botweg in jouw mond leggen, en dat slag is net als de BUIKSPREKERS op de
kermis of in een straatvoorstelling. Ze kunnen hun stem vanuit jouw mond
laten weerklinken zodat jij hun marionet wordt. op pag. 414 in haar
-slotbetoog- zegt ze: 'Anderzijds, het is niet de eerste leugen die ik
vertel..'
Ok heeft ze het een aantal keren over de kelder,
aan het eind van het verhaal, en Simon, die daar naar toe wil met zijn
stukken fruit, reageert daar niet op..... Atwood is dus, volgens mij,
overtuigt van Grace's schuld. Ook heeft ze het niet op met de mevrouw
Moodie: 'Mevrouw Moodie is een schrijfster en een dame en als zodanig,
dit geld trouwens voor heel haar sekse, is ze geneigd tot..'. 'Vervraaien
enborduren,' vult Simon aan. Ik kan me namelijk niet indenken dat ze als
schrijfster en als vrouw achter deze uitspraak staat..of vergis ik me?
Tenslotte iets wat me ook aan het denken zette:
Uiteindelijk vertrekt Grace naar Ithaca in de staat New York.. Bij
Ithaca denk ik aan Odysseus, die na 10 jaar Trojaanse oorlog en 10 jaar
(of 20, dat weet ik niet precies meer) op zee gezworven te hebben
uiteindelijk op Ithaca aankwam..
Wat bedoeld Atwood hiermee? Ze zegt zelf in haar
nawoord dat er na de gratie van de 'echte' Grace geen gegevens bekend
zijn, waarom kiest ze Ithaca als woonplaats van haar Grace?
Op
31 juli ook op de valreep mijn reactie op Alias Grace. Ik heb jullie
berichten erover ongelezen gelaten totdat ik het uit had, ik wilde me
niet laten sturen. Heerlijk wel achteraf om ze te lezen. Ik wou dat ik
er ook zo kort to the point over kon schrijven, maar dat lukt me, ik
moet er zoveel uit citeren. En dan heb ik alle citaten waar ik om moest
lachen weggeaten. Enthousiasme alom bij mij. Het zit zo prachtig in
elkaar met die quilts en vooruitwijzende tekstjes en dichregels
voorafgaand aan ieder hoofdstuk. (Overigens zei mijn zusje dat er zelfs
een quilt-vereniging bestaat!) Zo¹n heerlijk verhaal ook. Wat een
ellende maakt die Grace mee,en wat moet ze hard werken. Ik werd er
gewoon moe van tijdens het lezen. En wat een heerlijke taal, wat een
humor, wat een ironie! Ook biedt het en passant een mooi tijdsbeeld, een
achtergrond van slavernij, burgeroorlog, prostestanten tegenover
katholieken, armoede, emigratie, vooroordelen, en zo voort.
Ook ik denk dat die Wim van de Standaard gek is.
Die heeft gewoon het boek niet of heel slordig gelezen. Het is toch
overduidelijk dat die twee onder één hoedje spelen. In een brief aan
Jeremiah vertelt Grace:
They will not speak about what was said on that
occasion, as they are of the opinion that it might unsettle my reason;
*which I doubt would be the case* (508).
Dat laatste tussen * zie ik dus als
ironie en als bewijs van het feit dat die twee samen in het complot
zitten. Ik geloof ook niet echt dat Mary in Grace gevaren is. Ik vind
het evenmin erg dat Jeremiah uit de 'serie' geschreven wordt. Hij duikt
onregelmatig en in verschillende gedaanten op, dat kan nadat het verhaal
is afgelopen nog wel doorgaan. Bovendien is hij een ongrijpbare figuur,
net als Grace zelf.
Wel ben ik het er mee eens
dat die gelukkige afloop met Jamie wat veel op goedmakerij lijkt. Het
hele einde raakt wat in een stroomversnelling. Nadat je honderden
pagina's je hebt ingeleefd in The Governor's wife en haar familie, komt
er nog even een zoveelste governor met een schat van een dochter.
Zelf denk ik dus dat Grace wel degelijk guilty as
sin is. Die overtuiging heb niet vanaf het begin, maar later wel
degelijk. Vooral wanneer ze weet dat ze vrijgelaten wordt, laat ze meer
en meer zichzelf zien en wordt ze onsympathieker. Haar motieven? Ze is
in ieder geval jaloers op meisjes met mooie kleren. Soms lijkt het alsof
er niets anders is wat haar bezighoudt. Ze draagt Nancy's kleren tijdens
het proces. De opmerkingen die ze erover maakt zijn ook niet bepaald
fijngevoelig:
"but although it was true this box and the
clothes in it had once been Nancy's, they were hers no longer, as the
dead have no use for such things (p. 426)."
Wanneer ze dan hoort van haar 'parole' is haar
eerste reactie:
"But what am I to wear? said I, still
in despair. (531)"
Een van de mooie dingen van dit boek vind ik ook
de manier waarop het verteld wordt. Alles wat we van Grace te zien/horen
krijgen wordt door haarzelf aan anderen verteld. Het grootste deel in de
gesprekken met Simon en later in (niet verstuurde?) brieven. Er is geen
'vertelinstantie' aan het woord, zoals bij Simon wel het geval is, ook
al spreekt die ook regelmatig rechtstreeks in brieven. En Grace
manipuleert. Het boek staat vol verwijzingen:
p 42: But I don't say this. I look at him
stupidly. I have a good stupid look which I have practised.
p 77: In the courtroom, every word that came out
of my mouth was as if burnt into the paper they were writing on, and
once I said a thing I knew I could never get the words back; only they
were the wrong words, because whatever I said would be twisted around,
even *if* it was the plain truth in the first place.
p 111: But what I say to him is different.
p 291: I set to work willingly to tell my story,
and to make it as interesting as I can, and rich in incident, as a sort
of return gift to him.
p 424: What should I tell him, when he comes back?
He will want to know about the arrest, and the trial, and what was said.
Some of it is all jumbled in my mind, but I could pick out this or that
for him, some bits of whole cloth you might say,
p 528 Over Janet:
She was one of those who never did believe me to be guilty, being
soft-hearted and of a sentimental nature. I could see that she felt some
tears were in order, and I shed several.
p 529 That is it, I thought. I have been rescued,
and now I must act like someone who has been rescued. And so I tried. It
was very strange to realize that I would not be a celebrated murderess
any more, but seen perhaps as an innocent woman wrongly accused and
imprisoned unjustly, or at least for too long a time, and an object of
pity rather than of horror and fear. It took me some days to get used to
the idea; indeed, I am not quite used to it yet. It calls for a
different arrangement of the face; but I suppose it will become easier
in time.
Over schuld heeft ze een rare overtuiging:
"He doesn't understand yet that guilt comes
to you not from the things you've done, but from the things that others
have done to you. (455)
en:
The truth is that very few understand the truth
about forgiveness. It is not the culprits who need to be forgiven;
rather it is the victims, because they are the ones who cause all the
trouble. If they were only less weak and careless, and more
foresightful, and if they would keep from blundering into difficulties,
think of all the sorrow in the world rhat would be spared. I had a rage
in my heart for many years, against Mary Whitney, and especially against
Nancy Montgomery; against the two of them both, for letting themselves
be done to death in the way that they did, and for leaving me behind
with the full weight of it. For a long time I could not find it in me to
pardon them. It would be much better if Mr. Walsh would forgive
me, rather than being so stubborn about it and wanting to have it the
wrong way around; but perhaps in time he will come to see things in a
truer light. (548)
Haar relaas van die dag en de vlucht is weinig
overtuigend. Zijzelf schilder McDermott af als een leugenaar. Maar ze is
niet erg consistent. Hij zou Nancy in haar slaap willen doden:
He wanted to kill Nancy while asleep ... He said
he didn't want her looking at him when he did her in.(371)
Maar over Mr Kinnear:
Then Mr Kinnear went upstairs and had a nap, ...
and so McDermott had to wait, whether he wanted to or not. Even he was
not up to the shooting of a sleeping man. (382)
Dan zegt ze eerst dat ze Nancy niet waarschuwde
omdat ze toch niet geloofd zou worden, en later zegt ze Nancy wel
degelijk gewaarschuwd te hebben. Ook haar en heen-en-weer-gepraat over
dat ze de ene keer denkt dat Nancy leeft en er de andere keer van
overtuigd is dat ze dood is, klopt naar mijn smaak niet. En voor iemand
die niet in de kelder is geweest heeft ze er een behoorlijk realistische
voorstelling van:
"Still, the rotten bones. They would be, by
now. Her face was all black by the time they found her, there must have
been a dreadfull smell. It was so hot then, it was July, still she went
off surprisingly soon, you'd think she would have kept longer in the
dairy, it is usually cool down there." (27)
Ook is ze tijdens de vlucht veel doortastender en
gehaaider dan die hele James McDermott Ze zou alles doen wat hij zegt
omdat ze anders doodgeschoten wordt, maar haar reden om niet te vluchten
wanneer ze de kans heeft klinkt wel erg mager: ze zou hem niet willen
verraden. Hoewel ze dat tijdens proces wel degelijk doet. En op de boot
is ze heel vrolijk, naar ze zelf zegt, om geen argwaan te wekken.
Wanneer ze die nacht in slaap valt bedenkt ze dat ze geen sporen heeft
achtergelaten en dat dat bijna hetzelfde is als onschuldig zijn.
Moeten we een parallel zien met het doden van een
kip? Grace kan hem de nek niet om kan draaien, dat moet Jamie voor haar
doen. Maar ze kan hem wel plukken.
Het leuke is natuurlijk dat je al die dingen ook
zou kunnen verklaren uit geheugenverlies of inderdaad dat Mary Whitney
in Grace gevaren zou zijn. Maar toch geloof ik dat niet. Wat nergens
gezegd wordt, maar wat ik toch steeds proef, is dat Grace een seksuele
frustratie heeft. Als jong kind hoort ze al dat je je niet aan een man
mag geven, al begrijpt ze dat dan nog niet. Het is alsof ze vindt dat
Mary en Nancy de dood verdienen omdat ze genoten hebben van die 'verboden
vrucht'. In het begin vertelt ze ook dat ze haar broertjes en zusjes wel
het water in wil duwen om haar vader een plezier te doen. Ze heeft dan
al redenen genoeg om hem te haten, maar dat doet ze pas wanneer hij het
aanlegt met de landlady Mrs Burt.
Duidelijk is dat ze alle mannen het hoofd op hol
brengt (priesters, dokters, Simon, de advocaat, haar begeleiders, Jamie
enzovoort), maar ondanks de nieuwsgierigheid van Simon vertelt ze daar
eigenlijk niets over. Wel (dag)droomt ze ervan:
"Did he say, I saw you outside at night, in
your nightgown, in the moonlight? Did he say, Who were you looking for?
Was it a man? Did he say, I pay good wages but I want good service in
return? Did he say, do not worry, I will not tell your mistress, it will
be our secret? Did he say, You are a good girl? He might have said that.
Or I might have been asleep. Did she say, Don't think I don't know what
you've been up to? Did she say, I will pay you your wages on Saturday
and then you can be gone out of here, and that will be the end of it and
good riddance? Yes. She did say that. Was I crouching behind the kitchen
door after that, crying? Did he take me in his arms? Did I let him do
it? Did he say Grace, why are you crying? Did I say I wished she was
dead? Oh no. Surely I did not say that. Or not out loud. And I did not
really wish her dead. I only wished her elsewhere, which was the same
thing she wished for me. Did I push him away? Did he say I will soon
make you think better of me? Did he say I will tell you a secret if you
promise to keep it? And if you do not, your life will not be worth a
straw. It might have happened." (351)
Maar als Simon haar er iets concreets over vraagt:
"'Did he put his hands inside your clothing?'
he says. 'Were you lying down?' Grace stands up. 'I have heard enough of
that kind of talk,' she says. 'I do not have to stay here. You are just
like them at the Asylum, and the prison chaplains, and Dr. Bannerling
and his filthy ideas!" (368)
Misschien valt uit die frustratie ook haar gedrag
te begrijpen. Zit er inderdaad wel een steekje bij haar los. Dat in
samenhang met een bepaalde geloofsovertuiging: 379:
"I tried to pray, but the words would not
come, and I believe that is because I had ill-wished Nancy, I had indeed
wished her dead; but I did not do so right then. But why did I need to
pray, when God was right there, hovering above us like the Angel
of Death over the Egyptians, I could feel his cold breath, I could hear
the beating of his dark wings, inside my heart. God is everywhere, I
thought, so God is in the kitchen, and God is in Nancy, and God is in
McDermott, and in McDermort's hands, and God is in the axe too."
(379)
Wat mij betreft dus, is ze hartstikke medeplichtig
aan moord, maar zijn er wel ontlastende omstandigheden en kan ze
inderdaad psychiatrische hulp gebruiken.
Heeft iemand trouwens een idee wat de blaadjes van
de rode pioenroos te betekenen hebben waarover ze vaak droomt en die ze
overal voor zich uit ziet opschieten. De ene keer zijn ze echt, de
andere keer van stof. Ze staan duidelijk in verband met Nancy en Mary
(het etui dat ze voor haar gemaakt heeft).
Kortom, vragen te over. Heerlijk!
>
Wie waren de andere genomineerden voor de Bookerprijs <
Ik heb er de oude recensie op nageslagen. Voor wie
geïnteresseerd is, hier komt-ie. Ik heb er de oude recensie op
nageslagen. Voor wie geïnteresseerd is, hier komt-ie. NRC 25-120-1996
door Bas Heijne:
Margaret Atwood: Alias Grace
Beryl Bainbridge: Every Man for Himself
Seamus Deane: Reading in the Dark
ShenaMackay: The Orchard on Fire
Rohinton Mistry: A Fine Balance
Graham Swift: Last Orders
Volgens mij heeft Graham Swift toen de prijs
gewonnen (ik heb het niet gelezen).
Heijne schrijft verder onder meer:
"Reading in the Dark heet het boek van Seamus
Deane, en die titel had op het omslag van alle zes boeken kunnen staan.
De personages in deze romans gaan hun weg in het donker, zoekend naar
aanwijzingen, zich manmoedig of radeloos vastklampend aan strohalmen. De
buitenwereld is raadselachtig en bedreigend en soms verpletterend. Maar
ook de eigen geest blijkt een mijnenveld. Goede bedoelingen worden
verraden, door de anderen of door ongrijpbare impulsen van binnenuit. En
steeds weer lopen deze mannen en vrouwen hardhandig tegen de grote
vragen op, die een antwoord eisen: wat is waarheid, wat is een leven,
wat is geluk, wat is goed en wat kwaad?
Alias Grace van Margaret Atwood is een
intense en intrigerende roman die wat mij betreft met kop en schouders
boven de andere genomineerde boeken uitsteekt. De waargebeurde zaak van
Grace Marks, het naar Canada geëmigreerde dienstmeisje dat halverwege
de vorige eeuw tot levenslang werd veroordeeld wegens moord op haar
werkgever en zijn huishoudster, heeft de Canadese schrijfster al vanaf
de vroege jaren zeventig beziggehouden. toen ze er een televisiespel
over schreef.
In Alias Grace confronteert Atwood
de figuur van Grace in de gevangenis met Simon Jordan, een dokter die op
onderzoek gestuurd is door een comité dat zich inzet voor gratie voor
het meisje. Grace vertelt Jordan haar levensverhaal, een
sociaal-realistische horrorstory vol armoede en onderdrukking. Grace
ontkent haar aandeel in de moorden, die haar vermeende minnaar gepleegd
zou hebben. Maar wat ze de welwillende dokter vertelt is een verhaal.
Hoe dieper deze doordringt in haar psyche, des te moeilijker de waarheid
te achterhalen valt. Heeft Grace iets gedaan? En als ze iets gedaan
heeft, waarom heeft ze het dan gedaan? Is haar gedrag het resultaat van
ellendige sociale omstandigheden, is ze psychisch ziek, of huist er in
haar geest een moorddadige ander?
Die vragen krijgen van Atwood geen
eenvoudig antwoord, maar verdiepen zich in de loop van de roman tot een
schrijnend mysterie. Naarmate de dokter meer kennis vergaart, dringt het
tot hem door hoe weinig hij weet: 'Not to know - to snatch at hints and
portents, at intimations, at tantalizing whispers - it is as bad as
being haunted.'.
Maar tegenover de drang van de
dokter om te weten, staat het verlangen van Grace om niet te weten: de
geest van het meisje verdringt en verstopt feiten, de werkelijkheid is
vaak te gruwelijk om onder ogen gezien te worden. Uiteindelijk valt ook
de dokter ten prooi aan aanvechtingen waartegen zijn rationele
instelling niet bestand is. Voor zowel hem als het meisje blijkt de
waarheid geen stralend licht, maar een duister labyrint. Alles in dit
boek blijkt dubbelzinnig tc zijn.
Alias Grace is een historische roman in de
negentiende-eeuwse traditie van de mystery-novel, spannend en
onderhoudend, maar het is allesbehalve een genrestukje. Atwood weet aan
de pastiche te ontsnappen; de spanningen die het verhaal beheersen,
resoneren tot ver buiten de grenzen ervan. Of zij de Booker Prize gaat
winnen, weet ik niet. Het zal me ook een zorg zijn. Van dit zestal is
het de roman die gelezen moet worden."
Margot Engelen schreef er in diezelfde krant op 4
oktober 1996 over:
"Grace lijdt aan een vreemd soort
geheugenverlies, waarbij ze zich allerlei sprekende details uit haar
jeugd en haar leven als dienstmaagd wel kan herinneren maar juist de
gebeurtenissen rond de dubbele moord niet. De sympathieke dr. Jordan
luistert en luistert, maar hoe betrouwbaar is de vertelster? En hoe
zuiver zijn zijn eigen motieven? In wie van de twee schuilt het
lelijkste monster? Of is Grace een 'moderne' Sheherazade, en dr. Jordan
de sultan?
Atwood koos weliswaar voor historische bronnen en
een true crime, maar van ondubbelzinnigheid en een glashelder innerlijk
leven van een vrouw kan bij haar geen sprake zijn. Gedetineerde Grace
Marks zit als een Marmeren Madonna te vertellen en te borduren, maar
welke stormen woeden er in haar?
Wat ik miste in deze roman was de malicieuze
scherpte die The Robber Bride zo onweerstaanbaar maakte. Alias Grace is
grootser, overweldigender. De schrijfster dwingt allereerst bewondering
af voor de manier waarop ze, in de breedte, een negentiende-eeuws decor
schildert in alle geuren en kleuren. Daarnaast voor de duizelingwekkend
diepe nuances waarmee ze de personages neerzet. Haar schizofrene
moordenares of onschuldige jonge meid wordt bijna een echt mens, evenals
de goedwillende psychiater die zich min of meer per ongeluk laat
verleiden door zijn hitsige hospita.
Alias Grace is geen page-turner vol bloederige
episodes en cliff-hangers. De lezer moet, net als de nieuwsgierige
psychiater, af en toe genoegen nemen met een gedetailleerde verhandeling
over vlekkenverwijdering als nu juist de vraag brandt waarom Grace zich
voor en tijdens de rechtzaak steeds hulde in de kleren van de vermoorde
vrouw. Dat had op het publiek en de jury een ongunstig effect. Atwood
maakte twintig jaar geleden al een toneelstuk over de beruchte
lers-Canadese dienstmeid Grace Marks. Van haar roman Alias Grace zou een
schitterende film gemaakt kunnen worden. Met veel sprekende stiltes."
Geen van beiden wagen zich aan een oordeel over
Grace. Ze hebben gelijk, maar het is leuk dat wij dat als grrls wel
kunnen doen.
Samenvatting
Eisjen
augustus 2001
