Niet en oppervlakkig toeritisch verhaal dat wijst op de
bezoekwaardige plekken in de stad. Maar het verslag van iemand die
verder gekeken heeft dan zijn neus lang is en vooral heeft willen
begrijpen. Direkt het eerste verhaal “Ontmoetingen met kamelen” was voor
mij, die 16 jaar in Afrika heeft gewoond en ook verschillende malen in
Marokko is geweest, een gevoel van herkenning. De verhouding tussen mens
en dier, maar ook meteen het karakter van deze beesten is perfect
neergezet. En de verhouding tussen de mensen onderling. De minachting
voor de eens zo machtige en gevreesde ‘blauwe mensen’ (de Tuareg) is
typerend. Een minachting die je in alle landen in en rondom de Sahara
tegenkomt
Een bezoek aan de soeks is natuurlijk onvermijdelijk.
”De leren tas die je wilt hebben, ligt in verschillende
winkeltjes en het ene winkeltje grenst direct aan het volgende. Een
man zit te midden van zijn waren. Hij heeft ze allemaal dicht om
zich heen staan. Er is niet veel plaats. Hij hoeft zich nauwelijks
uit te strekken; en als hij niet erg oud is staat hij alleen uit
beleefdheid op. Dat gaat misschien wel honderd meter zo door, aan
weerszijden van de overdekte passage.”
Geweldig. De hele sfeer staat met deze ene alinea. Nu nog het geluid
en de geuren. Maar ook dat weet Canetti zo te beschrijven dat zijn boek
een virtuele wereld wordt. Dat geldt ook voor datgene wat de ene toerist
aantrekt en waarover je de ander hoort mopperen:
"Het strekt de koper tot eer als hij zich niet af laat zetten,
maar omdat hij steeds in het duister tast, is dat geen eenvoudige
opgave. In landen met een prijsmoraal, waar vaste prijzen gelden, is
het helemaal geen kunst om iets te kopen. (...)"
Canetti legt meteen de vinger op de zere plek. “het strekt de koper
tot eer als hij onderhandelt”. De minachting is groot voor iedere
toerist die het onderhandelen niet onder de knie heeft en hij wordt
achter zijn rug falikant uitgelachen. Canetti kan ook prachtig vertellen
hoe dat met die prijzen zit. Een verhaal dat de moeite waar is om te
onthouden alvorens men zich op dit glibberige pad begeeft. Een ding is
zeker, het verleent koper en verkoper waardigheid en immense voldoening
als je dit spel beheerst. Om met Canetti te spreken: "elke stommeling
kan in een wereld van vaste prijzen wat kopen zonder opgelicht te worden..........."
“Goede reizigers hebben geen gevoel.” Je neemt alles zoals het komt
en de verontwaardiging moet thuis blijven volgens Canetti. Ook nog niet
zo’n slecht advies voor de vaak superieur denkende westerse toerist.
Lastig, dat natuurlijk wel. Maar het gaat hier wel om een eeuwen oude
cultuur, met gewoontes die ons misschien vreemd zijn, maar wat niet
betekent dat ze altijd ‘minderwaardig’ zijn. Canetti legt dit advies uit
aan de hand van zijn verhalen over zijn ontmoetingen met bedelende
blinden en een maraboe en in de verhalen ‘De stilte in huis en
verlatenheid van de daken’ en ‘De vrouw achter de tralies’.
Canetti, zelf jood, gaat de Mellah, de Joodse wijk in en ervaart op een
klein pleintje, helemaal achter in de wijk, daar waar de armen wonen,
een gelukzalige betovering:
“Ik waande me ergens anders: op de bestemming van mijn reis. Ik
wilde hier niet meer weg. Honderden jaren eerder was ik hier al
geweest, maar ik was het vergeten en nu herinnerde ik het me
allemaal weer. Ik vond er die dichtheid en warmte van het leven die
ik in mijzelf voel. Ik was dit pleintje (...)”
Ook leert hij de vasthoudendheid van zijn eigen geloofsgenoten kennen,
die willen dat hij, maar vooral zijn Amerikaanse vriend, intervenieert
voor het verkrijigen van baantjes op de Amerikaanse basis. Aan de hand
van dit verhaal realiseer je je ook voor het eerst dat het verhaal niet
in deze tijd afspeelt. Canetti vertelt over de aanslag die op de sultan
van Marrakech wordt gepleegd bij de moskee en dat vond plaats in 1954.
Marokko was toen nog een protectoraat van Frankrijk (1912 – 1956) en de
door de Fransen aangestelde sultan in Marrakech, was iemand die geheel
en al op hun hand was.
Zijn verhalen over de vertellers en klerken op de Djema el-Fna, het
grootste en tegenwoordig meest toeristische plein van Marrakech, geven
ook een mooi tijdsbeeld van een periode dat er nog geen televisie was en
er nog veel mensen niet konden schrijven.
Canetti bekijkt de vrouwen van Marokko, als hij de kans krijgt, met veel
aandacht en heeft er fraaie beschrijvingen voor. Als hij een broodkeuze
moet maken bij de broodverkoopster op de Djema el-Fna schrijft hij:
“Het waren merendeels rijpe vrouwen en hun vormen hadden iets met
de broden gemeen.”
De houding van de Fransen ten aanzien van de lokale bevolking wordt
met een soort plaats vervangend schaamtegevoel beschreven in het verhaal
“De laster”.
De 15 foto's in het boek van Kurt-Michael Westermann zijn erg mooi.
Al googelend kwam ik er achter dat deze fotograaf al heel wat boeken met
een Arabische achtergrond van prachtige foto's heeft voorzien.
Dat het een verslag van Canetti een gedateerd verhaal over Marrakech is
deed er voor mij niet toe. Het is een verhaal met een ziel. Met respect
voor alles wat er om hem heen gebeurt en vooral met de drang om, zoals
ik al eerder zei, niet alleen te beleven maar vooral om te begrijpen.
Een aanrader voor iedereen die naar Marrakech gaat.
