Al een week ben ik bezig met The Gormenghast Trilogy van Mervyn Peake en ik ben nu ergens op een derde van deel 2 beland. *zucht* Ik vind het geweldig, en ik ben er zeker nog een week mee bezig, wat ik helemaal niet betreur :-) Het houdt me een beetje van de straat en van de mailinglijst.

En om even te laten weten dat ik zeker nog aanwezig ben en meelees is hier een Gormenghast-voorproefje :-)

'The Gormenghast Trilogy' bestaat uit de 3 boeken 'Titus Groan' (1946), 'Gormenghast' (1950) en 'Titus alone' (1959). Tegenwoordig kun je deze delen bijna alleen nog gebundeld kopen, behalve de Nederlandse vertalingen; die zijn nog per deel te krijgen.

Mervyn Peake
Bewust heb ik gekozen voor de Engelstalige versie van de trilogie. Mervyn Peake was, naast schrijver van romans, ook schilder en illustrator - hij voorzag onder andere Alice in Wonderland van illustraties -, beeldhouwer en dichter. Zijn liefde voor beeldende kunsten uit zich in zijn schrijfstijl: hij schildert en beeldhouwt met woorden. En daarom wilde ik dan ook geen vertaling lezen. Zijn schrijfstijl is heel poëtisch en breedlopig, met weinig actie. Maar wel met een vleugje humor, die een beetje aan Dickens of onze eigen Hildebrand, de schrijver van Camera Obscura, doet denken. Het zal beslist niet iedereen aanspreken. Maar als je houdt van lezen om het lezen, visueel ingesteld bent, en houdt van fantasy-achtige boeken (in gotische traditie) of van sprookjes, saga en legenden, dan is Gormenghast bijna een 'must'.

Peake had, toen hij leefde, niet erg veel succes en geluk. Zijn boeken sloegen (toen) niet erg aan, hij kon maar nauwelijks leven van zijn schilderijen, illustraties, toneelstukken en gedichten en de laatste jaren van zijn leven werd hij geplaagd door de ziekte van Parkinson. Toen hij in 1968 stierf was hij 57 jaar.

Fantasy of niet?
Gormenghast is moeilijk te classificeren. Van de ene kant is het fantasy: hij creëert een imaginaire wereld, niet van deze tijd of in onze geografie. Van de andere kant ook weer niet: in het hele boek komt geen magie voor en ook elfen, trollen, kabouters of andere vreemde wezens ontbreken. Daarnaast zou het 'echt' kunnen zijn. Een gotisch kasteel, ergens ter wereld, met hoffelijke intriges. Een immens kasteel waarvan slecht onderhouden delen afbrokkelen en waar nieuwe stukken bijgebouwd worden. Het zou kunnen bestaan. En dit kasteel is dan die imaginaire wereld. Maar dan toch weer: de gebruiken en rituelen van de wereld die hij geschapen heeft zijn fantasy-achtig en bizar. Om daar een voorbeeld van te geven en even vooruit te lopen op de inhoud: elke ochtend ontbijt de bibliothecaris Sourdust samen met Lord Sepulchrave in de grote eetzaal. Sourdust heeft altijd drie boeken bij zich, waarin de rituelen en de gebruiken van die specifieke dag beschreven staan, en hij neemt die van precies 9.40 uur tot precies 10.00 uur met Sepulchrave door:

"The left hand pages were headed with the date and in the first of the three books this was followed by a list of activities to be performed hour by hour during the day by his lordship. The exact times; the garments to be worn for each occasion and the symbolic gestures to be used. Diagrams facing the left hand page gave particulars of the routes by which his lordship should approach the various scenes of operation. The diagrams were hand tinted. The second tome was full of blank pages and was entirely symbolic, while the third was amass of cross references. If, for instance, his lordship, Sepulchrave, the present Earl of Groan, had been three inches shorter, the costumes, gestures and even the routes would have differed from the ones described in the first tome, and from the enormous library, another volume would have had to have been chosen which would have applied. Had he been of a fair skin, or had he been heavier than he was, had his eyes been green, blue or brown instead of black, then, automatically another set of archaic regulations would have appeared this morning on the breakfast table."

Ik zou het zelf het liefst willen classificeren als een (qua lengte uit de klauwen gelopen) 'gotisch sprookje', in plaats van er het etiketje 'fantasy' op te plakken.

Zijn stijl:

Op andere sites en in reviews las ik vaak de waarschuwing dat er zo weinig actie in zit. Maar dat het toch boeit. Ik heb me zitten afvragen waarom iets wat zo langdradig, saai en vervelend klinkt toch zo boeiend kan zijn. Ik denk dat het in zijn schrijfstijl zit. Hij schildert met woorden. Bovendien vind ik hem een meesterlijke zinsopbouwer. Soms heb je paragrafen of pagina's lang gelezen, en dan denk je dat je weet waar het over gaat. Je begint aan de volgende zin, en halverwege blijk je een verkeerde veronderstelling gehad te hebben en neemt de vooràfgaande scene ineens een andere wending. Ook vind ik hem heel sterk in overgangen. Je weet dat er bijvoorbeeld actie moet komen, maar dat is min of meer naar je achterhoofd verdrongen doordat je meegesleurd wordt in de rituelen en karakters. En dan wordt je toch nog verrast door de actie. Voor filmliefhebbers die de film Highlander kennen: de effecten die hij soms creëert zijn vergelijkbaar met de overgang van het aquarium naar het meer. Overigens komen er ook wel degelijk heftige en vreselijk spannende actiescenes in voor, zoals bijvoorbeeld het gevecht tussen de twee aartsvijanden Flay en Swelter, in het eerste deel. Swelter, de dikke chef van de keuken, beraamt een plan om Flay, eerste dienaar van de graaf, in zijn slaap te vermoorden. Flay weet van deze aanslag op hem, en de avond - het onweert flink - waarop het gaat gebeuren ligt hij niet op zijn gebruikelijke plaats te slapen, maar houdt zich schuil om op zijn beurt Swelter te besluipen. Swelter is er net achter gekomen dat Flay niet op zijn plek ligt en dat zijn hakmes lucht heeft geraakt. Een stukje dat wel erg veel weg heeft van een B-horror-film uit de oude doos (ik krijg er zelf Vincent Price-beelden bij):

"For a short while he [noot: 'he' = Swelter] stood fingering his misused weapon, and during this space Mr Flay had conceived and acted, moving a few yards further down the corridor where an even more favourable ambush presented itself in the shape of a sagging tapestry. As he moved out into the darkness, for he was beyond the orbit of the candles' influence, the lightning struck again and flared bluishly through the broken window so that at one and the same moment both Swelter and Flay caught sight of one another. The bluish light had flattened them out like cardboard figures which had, in the case of the chef, an extraordinary effect."

En dan een inhoudsbeschrijving van deel 1:
Titus Groan
Het eerste deel begint met de aankondiging van de geboorte van Titus, de 77ste Lord of Groan. Flay, eerste dienaar van Sepulchrave, de 76ste Lord of Groan brengt het nieuws aan Rottcodd, een kluizenaar wiens bestaan zich geheel afspeelt in de Hall of Bright Carvings, en die deze hal nooit verlaat. In de hal hangen kunstwerken en het is Rottcodd's taak deze stofvrij te houden. Aan het eind van de hal heeft hij een hangmat neergehangen zodat hij in zijn eigen stukje kasteel kan slapen. Een kleine passage, waarin Flay aanklopt en Rottcodd de deur gaat openen (en die een goed beeld geeft van de stijl van Peake):

"Gripping his feather duster in his right hand, Rottcodd began to advance down the bright avenue, his feet giving rise at each step to little clouds of dust. When he had at last reached the door the handle had ceased to vibrate. Lowering himself suddenly to his knees he placed his right eye at the keyhole, and controlling the oscillation of his head and the vagaries of his left eye (which was for ever trying to dash up and down the vertical surface of the door), he was able by dint of concentration to observe, within three inches of his keyholed eye, an eye which was not his, being not only a different colour to his own iron marble but being, which is more convincing, on the other side of the door. This third eye which was going through the same performance as the one belonging to Rottcodd, belonged to Flay, the taciturn servant of Sepulchrave, Earl of Gormenghast."

(noot: een hele paragraaf verder, en de deur is nog steeds niet open)

In de volgende hoofdstukken passeren de bewoners en het kasteel de revue. Zo is er Swelter, chef van de keuken en aartsvijand van Flay, en zijn twaalf hulpjes. En Lord Sepulchrave, een nogal melancholische man die in zijn vrije tijd het liefst in de bibliotheek zit en in de boeken duikt. Sepulchraves vrouw Gertrude die in niets en niemand geïnteresseerd is, behalve haar vogels en een zwerm witte katten, die haar als een levend tapijt door het kasteel volgt; ze besteedt zelfs geen aandacht aan haar pasgeboren zoon en haar dochter Fuchsia, een hysterische en overgevoelige tiener die het gemis aan liefde opvult met agressieve omhelzingen aan het adres van haar kinderjuf Mrs Slagg, een broze oude dame wiens hart het, volgens haar eigen zeggen, elk moment kan begeven. Ook zijn daar Sourdust, bibliothecaris en ceremoniemeester, en trouw dienaar van Sepulchrave, en Dr Prunesquallor, de lijfarts van Sepulchrave, die zichzelf voor bijzonder intellectueel houdt, en zijn zus Irma, een oude vrijster die haar rang en stand eigenlijk niet meeheeft en die probeert een dame te zijn. Verder nog de domme, op macht beluste tweelingzusters Cora en Clarice, zussen van Sepulchrave, die uit de gratie gevallen zijn aan het hof van Groan. En niet te vergeten Steerpike, het sluwe en boosaardige keukenhulpje van Swelter, die op een dag per ongeluk de kans krijgt om zijn sociale positie binnen het kasteel te verbeteren. Steerpike krijgt de smaak te pakken, en via list en bedrog weet hij zich langzaam steeds hoger op te werken. Het eerste deel eindigt wanneer Titus ongeveer anderhalf jaar is en tot Earl benoemd wordt.

Titel: The Gormenghast Trilogy
Auteur: Mervyn Peake
ISBN: 0099284383
Prijs: ongeveer € 26,00

Lian april 2002