Wek de liefde niet voordat zij het wil De mooiste gedichten uit de bijbel

Een paar weken geleden ben ik volledig opgegaan in het Hooglied. Vond het geweldig, was diep onder de indruk, etc. etc. Jullie weten er alles van, want jullie kregen mijn ‘college’, zoals een van de grrls het noemde, voorgeschoteld. Vol verwachting sloeg ik dan ook dit boekje van Atheneum-Polak en van Gennep open. Dit werd een heel ander soort ervaring. Enigszins huiveringwekkend, maar passend - denk ik - in deze tijd van godsdienstgeschillen en de 5 mei herdenking.

Eerst de achterflap:

Van De Nieuwe Bijbelvertaling zijn inmiddels honderdduizenden exemplaren verkocht. Voor iedereen die erover gehoord heeft maar niet meteen een hele bijbel wil aanschaffen, is er nu een kleine selectie van de mooiste bijbelse gedichten. In Wek de liefde niet voordat zij het wil zijn gedichten opgenomen over liefde en dood, wanhoop en geluk en over een nijlpaard en een krokodil.
De bijbelse poëzie is duizenden jaren oud, maar klinkt als nieuw in de succesvolle Nieuwe Bijbelvertaling. De keuze in dit handzame boekje is dé manier om kennis te maken met de Psalmen, het Hooglied, Prediker, Job en de profeten.

Het eerste gedicht in het bundeltje is van de profeet Ezechiel

(...)

Jij, Tyrus noemde je schoonheid volmaakt.
Je land lag in het hart van de zee,
in volmaakte schoonheid was je gebouwd.
Van Senircipressen1 waren je boorden
Een Libanonceder was je mast.

(...)
1Senir = de berg Hermon

Mooie versie van Ezechiel 27; 3-11 in deze nieuwe bijbelvertaling. Heel wat beter dan van de oude statenvertaling. Ezechiel blijft de schoonheid bezingen, maar je vraagt je na de laatste regel:

“zo werd je schoonheid volmaakt”

dan toch wel met een benauwd hart af, wat is er in vredesnaam met al die schoonheid gebeurd? Dat heb ik dus vervolgens proberen uit te zoeken.

Tyrus was een rijke Fenicische stadstaat in het zuiden van wat nu Libanon is. (Koningin Dido van Tyrus, stichteres van de kolonie Carthago, is bekend door de opera Dido en Aeneas van Purcell – mijn favoriete opera overigens). Ten tijde van Ezechiel, zo’n 600 jaar v.C., heeft de dan heersende koning echter last van 'grootheidswaanzin'. Hij voelt zich als een god en noemt zich zelfs god. En zegt dat hij 'op gods stoel zit in het hart van de zeeën'. En daarmee roep je dan god’s wraak over je af, een wraak die niet niet gering is. De aankondiging van die wraak mag Ezechiel ook verkondigen en dat doet hij in de volgende verzen, die niet zijn opgenomen in dit bundeltje. De boodschap van god, tot Ezechiël gekomen in een visioen, is dat er vreemden zullen komen, onbesnedenen (dus geen Joden!), en die zullen de stad verwoesten en

‘haar dochteren, die in het veld zijn, zullen met het zwaard gedood worden’.

Het was Alexander de Grote die in 333 v.C. die taak op zich nam.

Met die wetenschap kreeg ik een akelig gevoel. Bij mij kwamen de beelden naar boven uit de diverse tentoonstellingen en boeken die ik vorige week tijdens mijn bezoek aan Berlijn heb gezien van de stad vlak na 1945. Dat was een gigantische puinhoop. Uit het anonieme boek “Een vrouw in Berlijn” weten we dat daar ook de ‘dochteren’ het slachtoffer werden.

Het eerste gedicht bezingt alleen de schoonheid en niet de ellende die Tyrus overkwam. Maar hoe god’s wraak er volgens het oude testament uitziet krijgen we in de volgende gedichten volop voorgeschoteld.

De profeet Joel (rond 400 v.C)

(...)

alle waterstromen van Juda zullen bruisen,
en in het huis van de HEER ontspringt een bron,
die zelfs het droogste woestijndal bevloeit.
Maar Egypte wordt een woestenij
En Edom een kale woestijn,
om hun misdagen jegens Juda,
om het onschuldige bloed dat ze daar hebben vergoten.

(...)

De profeet Nahum (rond 450 v.C)

(...)

De HEER is een wrekende God,
hij duldt niemand naast zich.
De Heer is een woedende wreker,

(...)

Psalm 137
(De psalmen worden voor een groot deel toegeschreven aan koning David die tussen ca. 1000 en 960 v.C. regeerde over Israël)

(...)

Gedenk, Heer,
De dag van Jeruzalems val,
toen het volk van Edom zei:
‘Neer met die stad, neer,
maak haar met de grond gelijk.’
Babel, weldra wordt je verwoest.
Gelukkig hij die wraak zal nemen
en jou doet wat jij ons hebt gedaan.
Gelukkig hij die jouw kinderen grijpt
en op de rotsen verplettert.

Toen ik op deze pagina was en mijn huivering over deze “mooiste gedichten uit de bijbel” hoe langer hoe groter werd, kwam mijn moeder binnen. Ze is van 1924 en goed gereformeerd opgevoed. Ik herhaalde enkele stukjes voor haar met verbijstering in mijn stem en ze zei:

“Ja, dergelijke teksten werden gedurende de oorlogsjaren aan ons voorgelezen, zodat we wisten dat we ééns bevrijd zouden worden.”

De laatste regels die ik las heb ik haar toen als volgt voorgelezen:

Berlijn, weldra wordt je verwoest.
Gelukkig hij die wraak zal nemen
en jou doet wat jij ons heb gedaan.
...................
Gelukkig hij die jouw kinderen grijpt
en op de rotsen verplettert????

Ze zat me verbijsterd aan te kijken. “Nee, natuurlijk niet, niet zo!? Niet dat laatste....”

Nee, daarvoor hebben we nu oorlogstribunalen, daarvoor hebben we het internationaal strafhof in Den Haag. Daarom worden nu mensen berecht omdat ze in naam van een wrekende god en met gebruik van het zelfde soort woorden eigenhandig mensen ombrengen. Maar waarom deze gedichten opnemen in een bundel die de titel draagt: “De mooiste gedichten uit de bijbel”? Waarom ze zelfs onder de aandacht willen brengen? Om te laten zien hoe fundamentalistisch de bijbel kan zijn? Om te laten zien dat de christelijke cultuur niet zo veel verschilt(de) van de islamitische? Dat is dan goed gelukt. Beslist een aanrader.

Het is een bundeltje met 20 pagina’s gedichten. Vier pagina’s hebben het over slachtpartijen in fundamentalistische bewoordingen. Vier pagina’s komen uit het Hooglied. Dan is er het drie pagina’s lange, verrassende gedicht uit het bijbelboek Job over het nijlpaard.

(...)

Zie het nijlpaard dat ik heb geschapen, net als jou;
het eet gras als een rund.
Hoe krachtig zijn zijn lendenen,
hoe machtig de spieren van zijn buik!
(...)
Hij slurpt een rivier leeg zonder zich te haasten;
hij blijft kalm wanneer de Jordaan zijn muil in golft.

(...)

Dat vind ik wel een fraaie beschrijving van dat logge, langzame, machtige beest.

Verder twee pagina’s uit Prediker:

(...)

Wanneer het stof terugkeert naar de aarde,
weer wordt zoals het was,
wanneer de adem van het leven weer naar God gaat,
die het leven heeft gegeven.

(...)

Een wat lyrischer aanpak van het "stof zijt gij, en tot stof zult gij wederkeren" (Gen. 3)

Ik noemde al het twee pagina’s tellende gedicht over de stad Tyrus, dan nog wat psalmen en het eindigt met twee gedichten uit het nieuwe testament. Waarvan als afsluiting de laatste strofe van Kolossenzen 1:15-20

(...)

Oorsprong is hij,
eerstgeborene van de doden,
om in alles de eerste te zijn:
in hem heeft heel de volheid willen wonen
en door hem en voor hem alles met zich willen verzoenen,
alles op aarde en alles in de hemel,
door vrede te brengen met zijn bloed aan het kruis.

De achterflap had gelijk. Dit boekje is dé manier om kennis te maken met de Psalmen, Prediker, Job en de Profeten. Dé manier om te zien dat er weinig verschil is tussen delen van de bijbel en delen van de koran. Maar niet dé manier om Hooglied te leren kennen, dan moet je dat andere boekje van Atheneum-Polak en van Gennep nemen en dan heb je, naar mijn smaak wel, 'De mooiste gedichten uit de bijbel'.


Eisjen

 

 

Ook ik vraag mij af waarom deze gedichten de mooiste gedichten genoemd woorden. Wat staat er achter deze selectie en welk criterium? Wat is mooi? In ieder geval een intrigerend boekje van 24 pagina’s waarover ik met Eisjen uren heb gepraat.

Schoonheid als thema komt wel terug in de gedichten. En je wordt ook geraakt door de mooie beschrijvingen. Gefascineerd was ik vooral door de tekst, die de schoonheid van het nijlpaard beschrijft (Job 40). Ik hoop dat ik daar op een later moment nog op terug kan komen.
Maar wij komen in deze teksten ook wraak en verwoesting tegen. Is dat niet juist een verheerlijking, glorificatie van geweld als wij dat mooie teksten noemen. Kunnen wij ethiek en esthetiek los van elkaar zien?

Deze bloemlezing leidt mij tot enkele vragen in meer algemeen opzicht. Wat gebeurt er als wij teksten los van de context waarin zij overgeleverd zijn lezen? Dus, zonder context, of nog preciezer gezegd in een nieuwe context geplaatst? Deze teksten zijn uit een groter bundel gehaald. Begrijpen wij daardoor de teksten wel? Iedere tekst hoort bij een specifiek bijbelboek, en bij de Bijbel in zijn geheel. En wat opvalt is dat niet de volgorde van de Griekse canon is gevolgd, maar die van de Hebreeuwse.

En toch is dat een bekend fenomeen van lezen. Wij kiezen een vers uit een groter geheel. Dat gebeurt in discussies als wij willen proeven dat God in de Bijbel (of de Qu’ ran) wraakzuchtig is, of als wij voor een mooie vers voor de doop van ons kind kiezen. Is dat verantwoord? Poëtische teksten kun je eenvoudiger uit de context halen, elk gedicht staat voor zichzelf. Wij maken een keuze om onze situatie te belichten. De teksten trekken ons aan of stoten ons juist af. Deze keuze uit de canon is wel verbazingwekkend, vooral nog met deze titel en zonder een toelichting.

Wat doen wij met teksten die wij liever niet in de canon zouden willen hebben? Toen ik zag dat Ps 137 opgenomen is in deze bundel van de mooiste gedichten, raakte ik wel geïrriteerd. Er mengt zich ook ergernis waarom zulke lastige teksten überhaupt in de Bijbel staan. Wanneer ik de Psalm lees hoor ik Boney M. zingen “At the rivers of Babylon” – maar die stopt met vers 4.

By the rivers of Babylon, there we sat down
ye-eah we wept, when we remembered Zion.
By the rivers of Babylon, there we sat down
ye-eah we wept, when we remembered Zion.
When the wicked
Carried us away in captivity
Required from us a song
Now how shall we sing the lord's song in a strange land
When the wicked
Carried us away in captivity
Requiering of us a song
Now how shall we sing the lord's song in a strange land
Let the words of our mouth and the meditations of our heart
be acceptable in thy sight here tonight
Let the words of our mouth and the meditation of our hearts
be acceptable in thy sight here tonight
By the rivers of Babylon, there we sat down
ye-eah we wept, when we remembered Zion.
By the rivers of Babylon, there we sat down
ye-eah we wept, when we remembered Zion.
By the rivers of Babylon (dark tears of Babylon)
there we sat down (You got to sing a song)
ye-eah we wept, (Sing a song of love)
when we remember Zion. (Yeah yeah yeah yeah yeah)
By the rivers of Babylon (Rough bits of Babylon)
there we sat down (You hear the people cry)
ye-eah we wept, (They need that ???)
when we remember Zion. (Ooh, have the power)

De Psalm en de manier hoe deze tekst in verschillende situaties gelezen wordt hield mij in zijn greep. Daarom wil ik ook een herlezing van deze folkloristische psalm, dit bekende lied pogen. Ik wil de structuur de dynamiek, de redenering begrijpen. Maar is wraak begrijpelijk? Loop je dan niet het gevaar dat je het gruwelijke ervan afzwakt.

De psalm begint onmiddellijk zonder titel. De situering volgt door de Psalm zelf, aan de rivieren van Babylon. Het lijkt op een verhalende tekst en niet en gedicht. De vorm valt op. Het is een groep die in het begin over zichzelf praat (“wij”). Vanaf vers 5 wisselt het “wij” in een ik-stem. In v6 wordt dan voor het eerst tegenover God verzoeken geuit.

“Onze bewakers vroegen ons een lied te zingen”. Hoe kun je zingen als je ver bent van Jeruzalem? Hoe kun je zingen als je plaats, je vaderland verstort is?

De kampcommandanten dwongen de gevangenen om te spelen.

“Laat mijn tong aan mijn gehemelte kleven
als ik niet meer denk aan jou”

Als wij ons niet herinneren, zijn wij in een bevroren situatie, zonder woorden. Herinnering is bepalend voor de identiteit. Daarom herdenken wij op dagen zoals de 4 en 5 mei in Nederland. Eisjen geeft ons aan de hand van de herinneringen van haar moeder aan de nazi-terreur rond de herdenkingen 60 jaar na de bevrijding van 1945 een contextuele uitleg van de Psalm. Babel wordt Berlijn (Dresden).

Waarom niet echter op de 8 mei (capitulatie) in mijn land van geboorte, Duitsland? Of op de 9e/10e november
(kristalnacht). Omdat pijnlijke herinneringen niet passen bij een reconstructie van een nationale identiteit? Mij valt op sinds ik in Nederland woon dat de collectieve gedachtenis van deze twee buurlanden toch wel verschillend is. Herinnering laat zich niet beperken tot een cognitieve kant maar is ook emotionele. “Gedenk, de Eeuwige, de dag van Jeruzalems val”. De psalmisten vragen God ook ernaar, dat hij het onrecht gedenkt.

Theodor Adorno heeft gezegd dat het na Auschwitz niet meer mogelijk is gedichten te schrijven. Deze psalm is vertrouwd met deze gedachte: in de verbanning, zonder uitzicht om weer in vrijheid te leven, kun je niet meer het leven bezingen. En toch probeert dit gedicht met zijn klacht het. Want als wij het leven, de schoonheid niet opnieuw ruimte willen geven, dan hebben inderdaad de schurken gelijk. Want als wij ons het onrecht, wat mensen beleefd hebben, niet meer herinneren, is het alsof het vergeefs was, doen wij hen nog eens onrecht. In het herinneren kun wij iets nieuws ontwerpen, ontstaat beleefbare ruimte. Herinnering wordt zo verzet en opent ruimte voor de toekomst.

Er zit een sterk cathartisch element in de formele structuur van het einde van deze Psalm. De vijand wordt direct aangesproken, zoals bijvoorbeeld ook in Ps 6: “weg van mij, allen die kwaad doen!”. [In haar boek over het Eichmann proces spreekt Hannah Arendt aan het eind Babel Berlijn Dresden, Eichmann ook direct aan.] De mensen in de psalm die enkele momenten van tevoren geen lied konden aanheffen, verheffen nu hun stem tegenover de beulen/de onderdrukkers. Dat is vandaag niet meer nodig, zo beweerd Eisjen darvoor hebben wij het Internationale gerechtshof in Den Haag.

Hoe kun je dus in een situatie van vernedering als je onderdrukt bent van een machthebber als ”Babel”, ervoor bewaard blijven ook “almachtsfantasieën” te ontwerpen? Hoe kun je het onrecht van Babel laten zien, zonder er met nieuw onrecht op te reageren. In de bede in Ps 3,8; 58,7 wenst de ik-persoon dat er een eind komt aan het onrecht: de tanden, dus de werktuigen van het geweld zullen vernield worden, maar niet de kwaaddoener zelf.

Door de lay-out van dit boek staan de laatste zinnen op een aparte pagina, wat met zich mee brengt dat je geneigd bent deze los van de rest van de Psalm te lezen, dat je zelfs denkt dat deze zinnen een psalm op zich zijn. Het zou dus behulpzaam zijn geweest om deze zinnen binnen de dynamiek van de psalm in zijn context te lezen. En bij een canonische lectuur, die dus de plaats in de canon (de Bijbel) ook belicht, lees je Psalm 137 nadat je de bevrijding hebt bezongen (Ps 136, 23-24). Maar ook hier staat bij deze verzameling van gedichten aan de ander kant een psalm die beweert dat bij de Eeuwige bevrijding is (Ps 130).

Dus wat gebeurt als wij teksten (uit de Bijbel) in een nieuwe context zetten? Het leidt tot vervreemding en opening van nieuwe leeswijzen. Ik heb inderdaad een mooie tekst over het nijlpaard en de krokodil voor het eerst opgepikt door deze collectie. Vroeger bij het lezen van het boek in zijn geheel heeft mij deze tekst niet geraakt of heb ik juist over deze tekst heen gelezen. De context waarin een tekst geplaatst is veranderd dus ook de tekst. Ook in het geval van Ps 137.


Dorothea

 

We legden de uitgever onze vragen voor en kregen heel snel het volgende interessante antwoord van de samensteller.

Naar aanleiding van een discussie bij jullie vroeg je naar de ideeën achter de keuze van de gedichten in dit boekje. Ik ben er de samensteller van (en was een van de vertalers), en geef je daarom antwoord:

Ik heb de gedichten uitgekozen die mij het meest hebben geraakt, en die tegelijkertijd laten zien wat er een veelheid aan gedichten in de bijbel staat. ‘De mooiste gedichten uit de bijbel’? Het had ook kunnen heten: ‘de beste of de meest aansprekende gedichten uit de bijbel’. De bijbel is, denk ik, een boek dat ver uitstijgt boven oneliners als ‘God is liefde’. De ervaringen van mensen met God in het boek zijn ervaringen die het hele menselijke bestaan omvatten, en daarin is plaats voor liefde en haat, schoonheid en lelijkheid, vrede en geweld. ‘Mooie’ poëzie is meer dan poëzie over het schone. Bijbelse poëzie is mooi daar waar er sterke beelden worden gebruikt, daar waar emoties worden weergegeven op een verrassende – nog altijd, na vele eeuwen – manier.

‘Wek de liefde niet’ is een boekje dat beoogt mensen die niet met de bijbel vertrouwd zijn te laten zien wat ze missen als ze de bijbel ongelezen laten. Daarom geeft het geen eenzijdig beeld van de poëtische bijbelse inhoud, maar juist een veelkleurig beeld. En dat roept dan misschien vragen op, en lukt discussie uit. Maar allereerst gaat het simpelweg hierom: laten zien wat er allemaal te ontdekken valt in het Oude Testament, de deuterocanonieke boeken1 en het Nieuwe Testament.

Met een hartelijke groet,

Frits van der Meij

1 Volgens Van Dale: benaming voor de bijbelboeken die bij de protestanten apocrief heten.

Nog meer over dit boek....: 

Athenaeum-Polak & Van Gennep
isbn 90 253 6096 3


Michelangelo's Ezechiel
(groter beeld op de website van Christus Rex)


Ezechiel verkondigt de verwoesting van Tyrus. Francisco Collantes
(Klik op foto voor groter beeld op de website van The Web Gallery of Art)

The extent of the bloodshed can be judged from the fact that 6,000 fighting-men were slaughtered within the city's fortifications. It was a sad spectacle that the furious king then provided for the victors: 2,000 Tyrians, who had survived the rage of the tiring Macedonians, now hung nailed to crosses all along the huge expanse of the beach.
(Lees meer bij Livius.org over de aanval van Alexander de Grote)

 

 


Michelangelo's Joël
(groter beeld op de website Michelangelo.com)


De profeet Nahum
James Tissot
(groter beeld op de website van Bijbelse Kunst)


(groter beeld op de website van de digischool)


The Babylonian Empire was one of the most ancient of the major human kingdoms. It played a central role in a large segment of Bible History. In Prophecy, a great end-time apostate church is named after it.
(More: Daily Bible Study)

Babel
De stad Babylon en het bijbehorende rijk worden in de Bijbel Babel genoemd. Omdat het (bij tijden) een supermacht in het oude oosten was, komt de naam geregeld voor. Het begint al in Genesis met het verhaal van de Toren van Babel. (Meer bij Wikipedia)

De bijbel voor beginners
Frits van der Meij

Wie het christelijke geloof, de westerse cultuur, de Nederlandse literatuur of de kunst van Rembrandt wil begrijpen, moet de bijbel lezen. Maar wie dat doet vindt obstakels op zijn weg. Met De bijbel voor beginners wordt het belangrijkste werk dat ooit is geschreven toegankelijk voor iedereen die nieuwsgierig is.
De bijbel is een veelzijdige verzameling teksten uit een ver verleden. Na het lezen van enige tientallen bladzijden wordt het boek vaak weggelegd omdat de taal of de vertaling onduidelijk is. De bijbel voor beginners is geschreven om in de bijbel door te kunnen lezen, en de tekst beter te begrijpen.
Het staat vol basisinformatie: Wie schreef de bijbelboeken? Wanneer? Waarom? En wat zijn precies het Oude Testament, de deuterocanonieke boeken en het Nieuwe Testament? Waarom hebben joden en katholieken en protestanten allemaal een andere bijbel? Waarom bestaan er zoveel verschillende vertalingen? Wat zijn de boeiendste passages? Wat zijn de Dode Zeerollen? Waarom staat het Evangelie van Thomas niet in de bijbel? Wat heeft Jezus zelf gezegd,en in welke taal?
(Athenaeum-Polak & Van Gennep)

Is de Bijbel Literatuur?
De bijbel is het boek van christenen en Joden, en het is het boek dat een van de belangrijkste bronnen vormt van de westerse kunst en cultuur. Maar is de bijbel zelf ook een kunstwerk? Die vraag is eeuwenlang gesteld, en altijd weer verschillend beantwoord, al vanaf de tijd dat het christendom aan zijn zegetocht door de landen rond de Middellandse Zee begon.
Frits van der Meij

Frits van der Meij heeft van 1993 tot 2004 meegewerkt aan De Nieuwe Bijbelvertaling als vertaler, coördinator en uitgever. Hij paart kennis van de inhoud aan een grote liefde voor de bijbelse verhalen. Van der Meij is neerlandicus en kok.

schrijver: 

boektitel: 

Wek de liefde niet voordat zij het wil: de mooiste gedichten uit de bijbel

isbn: 

9789025360962

genre: