Nooit meer slapen van W.F. Hermans hield ons wakker in deze warme juli maand van 1999. Voor sommige onder ons was het nieuw wat we lazen, maar andere hadden vroege herinneringen aan Hermans, zo kwam het eindexamen naar boven.

• ik heb een behoorlijk lange geschiedenis met dit boek. Mijn exemplaar is uit 1972, 10e druk, het jaar dat ik eindexamen deed. Kennelijk ben ik toen bezig geweest om markante passages aan te strepen en kleine (zeer onbeholpen) samenvattinkjes per hoofdstuk te maken. Na mijn examen heb ik het ongetwijfeld nog wel herlezen, want sommige passages herinner ik me bijna letterlijk. Het is leuk om te merken dat ik nu heel anders tegen het boek aankijk dan toen ik het voor het eerst las. Ik weet nog dat ik toen nogal moedeloos werd van alle pech die Alfred overkwam. Nu zie ik veel meer de ironie erachter, al die twijfels die zich in Alfred afspelen, en de geobsedeerdheid met bv. de luchtfoto's.<<<

• 'Nooit meer slapen' is een van mijn favoriete boeken aller tijden en hoewel ik het voor de gelegenheid niet opnieuw heb gelezen hier toch wat opmerkingen en herinneringen.

Waarschijnlijk is het me zo dierbaar omdat het toen ik het voor het eerst las (eindexamen MAVO) een van de weinige echte 'volwassen' romans was die ik snapte. Het was dan ook de eerste 'echte' roman die ik kocht, hij staat hier in de kast met de aanschafdatum en handtekening in mijn jonge meisjeshandschrift. Ik vereenzelfdigde me geheel met de hoofdpersoon. Toen ik het een paar jaar later weer las (eindexamen avond-HAVO) las ik het op een hele ander manier en zag ik wat een ongelooflijke naieve knurft onze held eigenlijk is. Een paar jaar later las ik het weer op een ander manier, meer als een scheve blik op de wetenschap. Daarom vind ik het zo'n prachtig boek: omdat je het op zoveel verschillende manieren kan lezen en het altijd overeind blijft.<<<

• Ik had het boek jaren gelden al een keer gelezen, maar ben er nu veelmeer van onder de indruk.<<<

De herinneringen waren niet altijd even levendig.

• Heel lang geleden heb ik ooit -Nooit meer slapen- van Hermans gelezen. En ik wist er niets meer van. Nog niet zo heel lang geleden heb ik het herlezen, en ik weet er weer niets meer van. Wanneer ik een boek lees wat toch 'goed' moet zijn en mij doet het niks, denk ik meestal dat het wel aan de stemming zal liggen waarin ik het lees. Dat geloof ik ook wel. Maar de echte, echte uitschieters gaan voorbij stemming, worden stemmingbepalend. En dat deed Hermans (althans deze) niet. Ik heb het nu dus niet meer een derde keer gelezen.<<<

En de verwachtingen waren ook niet altijd juist.

• Wat ik er aan over gehouden heb was een idee dat W.F. Hermans niet te verteren zwaar zou zijn, en vreselijk somber, dat zal wel door de titels komen. Maar nu 'nooit meer slapen' op de lijst verscheen was dat een mooie gelegenheid voor een verdere kennismaking. Ik vond het humoristisch, humoristisch in zijn triestheid.<<<

• Maar goed - nu bezig met Nooit Meer Slapen. Ik had het op de en of andere onverklaarbare manier in mijn hoofd gekregen dat Hermans een Klassieke Schrijver was van Begin van de Eeuw ofzo. Helemaal mentaal op voorbereid van een Zwaar Stuk Nederlans LiteratUUr ala Carry van Bruggen waarmee ik tot mijn schaamte niet verder dan pagina 1 kwam. Begin ik te lezen en ontdek gelijk dat een makkelijk leesbaar zestiger jaren brabbelroman is! Heerlijk. Nou ja, heerlijk... wel te doen dan zal ik maar zeggen. Best aardig eigenlijk toch wel. Maar - nu even niet. Ik ben ongeveer op pagina 50 maar leg hem nu aan de kant want ik begon vreselijk heimwee naar Trondheim te krijgen. (En waarom schrijft ie het als Trontheim? - irriteert me mateloos. Plaatsnamen moet je toch niet vertAlen??)<<<

• in mijn editie staat niet Trontheim maar Drontheim. Zou het een opzettelijke verdraaiing van de plaatsnaam kunnen zijn en niet een vertaling? (zoals Vestdijk het over Lahringen heeft in plaats van Harlingen).<<<

• zou best kunnen maar dan moet ie dat wel uitleggen aan de uitgevers en zorgen dat ze het wel konsekwent gebruiken dan<<<

Er was een grrl die Nooit meer slapen "op locatie mocht lezen".

• Net terug uit een behoorlijk koel Noorwegen (sneeuw en hagel) ... jullie suggestie om Hermans daar te lezen was zeer terecht. Ik heb van het boek genoten. De beschrijvingen van het landschap zijn erg toepasselijk en staan in woord en beeld in mijn geheugen gegrift. Het stuk over de gletsjertocht (ook gedaan), over de muggen het is allemaal zo herkenbaar. Ik moet zeggen dat ik eigenlijk van het verhaal van de hoofdpersoon niet zo veel onthouden heb. Dat zal dan ook wel met dat prachtige Noorwegen te maken hebben. Het kwam wat traag op gang, het duurde erg lang voordat ie in Noorwegen aan het lopen ging, in tegenstelling tot ondergetekende die Gelijk de tweede dag aan de bak kon voor ca. 22 kilometers. Vermoeiend maar Toch ontspannend. Ik werd er errug relaxed, in tegenstelling tot Arne en Alfred (toch? kun je nagaan als ik dat nu al niet meer zeker weet!)<<<

Over het boek werd onder andere het volgende gezegd.

• Ook mooi verweven is hoe Alfred steeds meer tot het inzicht komt dat hij het verkeerde vak heeft gekozen, onder druk van de verwachtingen van zijn moeder (en dus eigenlijk door de vroegtijdige dood van zijn vader). Als hij daar eenmaal van overtuigd is, slaat op een steenworp afstand (oké flauw) een meteoriet in. De ware onderzoeker zou natuurlijk rechtsomkeer hebben gemaakt, om dat alles van nabij te aanschouwen. Maar Alfred heeft zijn keus gemaakt, en hieruit blijkt hoe definitief die keus is, hij gaat naar huis. Sterk vind ik ook het stuk waarin hij zijn vader van het voetstuk haalt waar die al die tijd op heeft gestaan. Hij vraagt zich af of zijn vader ook zo onhandig was als hij is, en daardoor in een ravijn gestort. Ik kon me erg goed inleven in Alfred, terwijl ik zelf niets heb met geofysisch onderzoek. Hermans schrijft erg beeldend en weet gevoelens goed te beschrijven. Nou moet ik toegeven dat het onhandige van Alfred wèl herkenbaar is voor mij, en daardoor waarschijnlijk een deel van mijn sympathie won. Toen ik aan het boek begon dacht ik dat de titel zou slaan op de slaaploze nachten van Alfred en zijn angst om echt nooit meer te kunnen slapen. Pas bij de dood van Arne bleek wat nooit meer slapen betekent.<<<

• Het is een boek met meerdere lagen. De titel verwijst daar al naar, doordat het meerdere betekenissen heeft. Nooit meer slapen betekent: letterlijk niet kunnen slapen door de muggen, doordat het 's nachts niet donker wordt en de dood (zijn eigen angst om dood te gaan en de fysieke dood van Arne). Figuurlijk: Het inzicht dat Alfred krijgt in zichzelf. Niet meer Argeloos zijn, kennis hebben en dus niet meer bedrogen worden. Hij heeft immers Een enorme angst om bedrogen te worden. Wellicht ook het inzicht krijgen dat Het vergeefs zoeken is naar de waarheid, met name in de beta-wetenschappen.<<<

En ook de symboliek bleef niet onbesproken.

• Enkele symbolen die mij in het boek opvielen:
  Stenen. Een weg markeren door middel van stenen. Steenmannetjes vormen Om plaatsen te markeren. Standbeelden die stenen dragen. Ook vind je de Naam steen in namen als Wittgenstein, Livingstone, Flintstone. Ik leg dit als volgt uit: Een steen is van aards materiaal en dus het tegenovergestelde van een meteoriet, met andere woorden, Alfred zocht naar iets verhevens, iets ongrijpbaars. Onbruikbare voorwerpen: de koffiemolen (lijkt mij een een behoorlijk onbruikbaar ding), de tent die hun niet beschermd tegen de muggen, de slaapzak, kompas en horloge die nat zijn. Allemaal middelen die onbruikbaar zijn op zijn queeste.

• Luchtfoto's. Staat foto's soms voor inzicht of voor nutteloos voorwerp, Wat juist geen inzicht brengt? Vissen: ook onbruikbaar toen hij er zoveel ving, maar het staat vast ook voor iets anders want het komt regelmatig voor. Als je goed gaat zoeken denk ik dat je een heleboel symbolen tegenkomt in dit boek.<<<

• Het viel mij op dat de namen van een aantal personen afgeleid zijn uit De Griekse mythologie.

Hij identificeert zichzelf met Aenaes, die zijn vader op de rug droeg. De vriendin van zijn zus noemt hij Dido, de koningin van Carthago, die verliefd werd op Aneneas. Sibbelee zou kunnen verwijzen naar Cybele, Griekse godin die onder andere wordt vereerd in de vorm van metorieten. Zou ook kunnen verwijzen naar de Romeinse profetes Sybille, voor wie Aeneas een gouden twijg moest zoeken. Alfred's moeder Anglaia, zou kunnen verwijzen naar een Griekse godin die In de meteoorsteen-vorm wordt vereerd. Jammer vind ik het dat ik zo weinig weet van de Noorse sagen. Hermans verwijst een aantal keren naar Germaanse goden en andere wezens.<<<

• en het kompas , een heel bijzonder kompas lijkt me,, heeft hij dus niet meer nodig, een kompas dat blijkbaar niet altijd de juiste weg toont. Zijn richtingsaanwijzer ( met de naald die naar het leven wijst, of zoek ik het te ver ...) is kapot .Het armbandhorloge tikt niet meer (de tijd is ook relatief). Nu nog telt alleen het overleven op zijn overlevingsinstinct...Het lukt hem blijkbaar ook. En hij bereikt zijn vooropgezet doel met hele eigen technieken, de kloof. En inderdaad, Arne heeft op hem gewacht maar is helaas zelf ook opgehouden met leven.( ik voelde trouwens aan dat Arne zou sterven; oude spullen, versleten kledij, perhaps-foto's , geen levensoptimisme, een oud gezicht, maar vooral het alles relativeren)<<<

De vorm van het boek: rond.

• Grappig dat het verhaal zich in een cirkel afspeelt. Zijn tocht Oslo-Finnmarken van het begin, wordt in omgekeerde volgorde ook weer afgelegd. Locaties en handelingen herhalen zich. Alfred verkleed zich aan het begin en aan het eind van de tocht. De ontmoeting met Nummedal en de Amerikaanse vrouw en het niet kunnen consumeren van de beloofde gravlaks vinden aan het begin en aan eind van de tocht plaats. Brandel wordt aan het begin en aan het eind genoemd.<<<

• Waar ik wat moeite mee heb, is dat alles zo perfect in elkaar past, er zijn geen losse eindjes, het hele verhaal is rond. Mooi en tegelijk irritant. Ik kreeg hetzelfde gevoel wat ik had bij het lezen van De ontdekking van de hemel; alles past zo perfect in elkaar dat het niet leuk meer is.<<<

• ik vind het juist fantastisch als het iemand lukt om dit in een roman te doen. In een kort verhaal mOEt het eigenlijk wel om het verhaal te laten werken. (Daphne du Maurier is hier een held in - haar korte verhalen zijn zo mogelijk nog beter dan haar romans). In een roman is er wat meer spelings ruimte en kan de schrijver hier en daar van de pad af wandelen zonder dat het onfunctioneel gezever wordt. Maar als het toch lukt om al die paden weer aan elkaar te koppelen ... het is net een soort extra kado voor de lezer - hij hoefde het niet te doen maar ach, met een beetje moeite lukt het wel - alstublieft.<<<

Er was één stuk dat er door meerdere grrls uit gehaald werd.

• erg Hermansiaans vind ik het stuk, dat al eerder door een grrl is aangehaald, waarin hij zich rechtstreeks tot de lezer wendt. Lekker arrogant.
• Dat stuk viel mij ook meteen op. Wat ik ook grappig vond is dat hij de recensenten in de maling neemt, door te vertellen dat zijn moeder een beroemd recensent is, zonder ook maar één boek te lezen (blz. 149). Duidelijk een sneer naar de critici.<<<

Tot slot kwamen de kleine "weetjes" aan het licht en natuurlijk verdere

Leestips.

• Het boek bevat volgens mij enkele autobiografische elementen, Hermans heeft immers zelf fysische geografie gestudeerd. (hij werd eerst door zijn vader gedwongen sociografie te studeren, maar na een jaar is hij overgestapt. Hij schrijft ook erg denigrerend over zijn zusje, hij noemt haar letterlijk dom. Hij schrijft niet over wat zij doet (studeert / werkt / verloofd) en wat haar toekomst plannen zijn, waarschijnlijk omdat er geen toekomst voor haar is. Zijn eigen (enige) zus heeft zich doodlaten schieten door een neef aan het begin van de 2e W.O., die daarna zelfmoord pleegde.<<<

• Volgens een interview met De Groene uit 1996 heeft deze gebeurtenis voor een belangrijk deel het schrijverschap van Hermans bepaald. In dit interview wordt over de dood van zijn zus het een en ander uitgelegd.

• Ik ga zeker nog meer lezen van Hermans, zijn donkere kamer ken ik al. Weet iemand er nog een aan te raden?<<<
• Een aantal jaren geleden heb ik met veel plezier Onder Professoren gelezen. Misschien komt dit ook mede omdat ik in Groningen heb gewoond, de situatie aan de Universiteit kende.<<<
• wat mij verbaast is dat mandarijnen op zwavelzuur nog niet voorbij is gekomen. of ik heb het gemist natuurlijk. dat is Hermans op z'n zuurst - zoals de titel al doet vermoeden. was ik vroeger nogal van onder de indruk, maar heb het in geen jaren onder ogen gehad.<<<

Dus zoals meestal gebeurt bij de boekgrrls, komt van het ene boek het andere ...

Samenvatting
Katja Berkenbosch.